| Περίληψη |
Η ουροδόχος κύστη είναι ένα μυομεμβρανώδες υποπεριτοναϊκό όργανο, το οποίο
λειτουργεί ως δεξαμενή για τα ούρα στο ανθρώπινο σώμα. Ο καρκίνος της ουροδόχου
κύστεως είναι η 11η πιο συχνή μορφή κακοήθειας στον κόσμο και η 4η μεταξύ των
ανδρών στις ΗΠΑ, όπου μόνο το 2014 θα διαγνωσθούν 74.690 νέα περιστατικά της
νόσου. Το κάπνισμα και η έκθεση στις αρωματικές αμίνες έχουν αναγνωρισθεί ως
κύριοι παράγοντες κινδύνου για την εμφάνιση της νόσου, ενώ ακολουθούν οι χρόνιες
λοιμώξεις της ουροποιητικής οδού, η μόλυνση από το παράσιτο Schistosoma σε
συγκεκριμένες γεωγραφικές περιοχές, η έκθεση στην κυκλοφωσφαμίδη και η
ακτινοθεραπεία σε παρακείμενα όργανα. Υπολογίζεται ότι το 90-95% των όγκων είναι
ουροθηλιακά καρκινώματα, ενώ το υπόλοιπο 5-10% είναι ως επί το πλείστον
καρκινώματα εκ πλακώδους επιθηλίου και αδενοκαρκινώματα. Ο καθορισμός του
παθολογικού σταδίου του όγκου κατά την διάγνωση είναι καθοριστικής σημασίας για
την πρόγνωση, καθώς έχουν αναγνωρισθεί δύο φαινοτυπικές μορφές της νόσου με
ριζικά διαφορετική βιολογική συμπεριφορά. Οι καλά διαφοροποιημένοι (χαμηλού
grade), μη μυοδιηθητικοί όγκοι αποτελούν το 80% των περιστατικών, έχουν
περιορισμένο μεταστατικό δυναμικό και ευνοϊκή πρόγνωση όταν αντιμετωπιστούν
έγκαιρα, αν και συνοδεύονται από υψηλά ποσοστά υποτροπών. Αντίθετα, οι φτωχά
διαφοροποιημένοι (υψηλού grade) μυοδιηθητικοί όγκοι έχουν πολύ κακή πρόγνωση,
με τους περισσότερους ασθενείς να εμφανίζουν θανάσιμες μεταστάσεις παρά την
χειρουργική αφαίρεση και την συστημική θεραπεία. Οι γενετικές μεταβολές που
υπόκεινται στην εμφάνιση της νόσου περιλαμβάνουν χρωμοσωμικές ανωμαλίες,
μεταλλάξεις που απενεργοποιούν ογκοκατασταλτικά γονίδια και ενεργοποίηση
ογκογονιδίων. Μεταλλάξεις στον FGFR3 ανιχνεύονται σε περισσότερους από το 70%
των μη μυοδιηθητικών όγκων, ενώ το p53 βρίσκεται μεταλλαγμένο σε περίπου 50%
των μυοδιηθητικών όγκων.
Το TP53 είναι το καλύτερα μελετημένο ογκοκατασταλτικό γονίδιο. Μεταλλάξεις στο
γονίδιο TP53 έχουν αναφερθεί στην πλειοψηφία των ανθρώπινων όγκων, γεγονός
που υποδεικνύει σημαντική συνεισφορά του γονιδίου αυτού στην εμφάνιση
κακοηθειών. Πρόσφατα, αναγνωρίσθηκαν τα ομόλογα γονίδια του TP53, τα TP63 και
xxi
TP73. Αν και εμφανίζουν σημαντικές ομοιότητες με το TP53 όσον αφορά την
γονιδιακή οργάνωση, τα TP63 και TP73 χρησιμοποιούν περίπλοκους μηχανισμούς
προκειμένου να παράξουν δύο κύριες κατηγορίες πρωτεϊνικών ισομορφών με
ογκοκατασταλτική (ΤΑ ισομορφές) ή με ογκογόνο δράση (ΔN ισομορφές). Οι
ισομορφές TAp63 και TAp73 έχουν δράση παρόμοια με την p53 όσον αφορά την
επαγωγή της απόπτωσης, ενώ οι ΔNp63 και ΔNp73 (από τις οποίες λείπει το
αμινοτελικό άκρο) ρυθμίζουν με αρνητικό επικρατή τρόπο την αγρίου τύπου p53
πρωτεΐνη, αλλά και τις αντίστοιχες ΤΑ ισομορφές. Μεταλλάξεις στα TP63 και TP73
σπάνια ανιχνεύονται στους ανθρώπινους όγκους, ενώ η απαλειφή τους από
πειραματόζωα έχει ως αποτέλεσμα την εμφάνιση σοβαρότατων αναπτυξιακών και
νευρολογικών ανωμαλιών παρά την ανάπτυξη καρκινικών όγκων. Είναι λοιπόν
προφανές ότι τα TP63 και TP73 δεν μπορεί να θεωρούνται κλασικά ογκοκατασταλτικά
γονίδια.
Σκοπός της παρούσας διδακτορικής διατριβής ήταν ο προσδιορισμός των
μεταγραφικών επιπέδων των τριών γονιδίων της οικογένειας p53 (TP53, TP63, TP73)
και των TA και ΔN ισομορφών των γονιδίων TP63 και TP73 και η αξιολόγηση πιθανών
μεταβολών στα πρότυπα έκφρασής τους οι οποίες θα μπορούσαν να συσχετισθούν με
την εμφάνιση και την εξέλιξη της νόσου. Η ανάλυση της έκφρασης πραγματοποιήθηκε
σε 30 ουροθηλιακούς καρκίνους, και 30 αντίστοιχους φυσιολογικούς ιστούς, οι οποίοι
ελήφθησαν από ασθενείς με καρκίνο της ουροδόχου κύστεως που υπεβλήθησαν σε
χειρουργική αφαίρεση του όγκου.
Η ανάλυση έδειξε αυξημένα μεταγραφικά επίπεδα των p53, p63 and p73 στο 47,0%,
40,0% και 43,0% των δειγμάτων, αντίστοιχα. Υπερέκφραση των p53, p63 και p73 κατά
1,9, 3,0 και 2,0 φορές αντίστοιχα ανιχνεύθηκε στα καρκινικά δείγματα σε σύγκριση με
τα φυσιολογικά. Στο φυσιολογικό ουροθήλιο, όλα τα γονίδια της οικογένειας p53
συνεκφράστηκαν (p&λτ0,001). Όμως, στο καρκινικό ουροθήλιο, διατηρήθηκε μόνο η
συνέκφραση των p63 και p73 (p=0,008). Η στατιστική ανάλυση έδειξε ότι το p53
υπερκφράζεται στους μη μυοδιηθητικούς όγκους (παθολογικών σταδίων Τα-Τ1) σε
σύγκριση με τους μυοδιηθητικούς (παθολογικών σταδίων Τ2-Τ4) (p=0,047). Σημαντικά
υψηλότερα μεταγραφικά επίπεδα του p63 μετρήθηκαν σε καρκινικά δείγματα από
ασθενείς άνω των 75 ετών σε σύγκριση με αυτά από νεότερους (p=0,022) και από
xxii
ασθενείς με υποτροπή της νόσου σε σύγκριση με αυτά από ασθενείς χωρίς υποτροπή
(p=0,045). Η έκφραση του p63 βρέθηκε να αποκλίνει σημαντικά από το φυσιολογικό
πρότυπο στους θηλώδεις όγκους σε σύγκριση με τους μη θηλώδεις (p=0,026).
Παρατηρήθηκε υπερέκφραση του p73 στους υψηλού grade (grade III) όγκους σε
σύγκριση με τους grade II όγκους, σε ασθενείς που διαγνώσθηκαν με μονήρεις όγκους
(p=0,040).
Επίσης, αυξημένα μεταγραφικά επίπεδα των ισομορφών TAp63, ΔNp63, TAp73 και
ΔNp73 μετρήθηκαν σε 33,0%, 50,0%, 40,0% και 37,0% των δειγμάτων, αντίστοιχα.
Υπερέκφραση των TAp63, ΔNp63, TAp73 και ΔNp73 κατά 2,9, 3,2, 1,7 και 3,3 φορές
αντίστοιχα ανιχνεύθηκε στα καρκινικά δείγματα σε σύγκριση με τα φυσιολογικά.
Μετάγραφα της ισομορφής TAp63 ανιχνεύθηκαν μόνο στο καρκινικό δείγμα σε 3
περιπτώσεις, ενώ τα ίδια μετάγραφα ανιχνεύθηκαν μόνο στο φυσιολογικό δείγμα σε
4 περιπτώσεις. Μετάγραφα της ισομορφής ΔNp73 ανιχνεύθηκαν μόνο στο καρκινικό
δείγμα σε 7 περιπτώσεις, ενώ τα ίδια μετάγραφα ανιχνεύθηκαν μόνο στο
φυσιολογικό δείγμα σε 4 περιπτώσεις. Επίσης, μετάγραφα της ισομορφής ΔNp73 δεν
ανιχνεύθηκαν σε 3 ζεύγη ιστών. Ο λόγος έκφρασης ΔNp63/TAp63 αυξήθηκε κατά 1,1
φορά υπέρ της ισομορφής ΔΝp63, και ο αντίστοιχος λόγος ΔNp73/TAp73 αυξήθηκε
κατά 2,0 φορές υπέρ της ισομορφής ΔΝp73 από τα φυσιολογικά στα καρκινικά
δείγματα. Στο φυσιολογικό ουροθήλιο, οι ισομορφές TAp73 και ΔNp73
συνεκφράστηκαν (p=0,003). Στο καρκινικό ουροθήλιο, η έκφραση των ισομορφών
ΔNp63 και TAp73 εμφάνισε αρνητική συσχέτιση (p=0,006). Η στατιστική ανάλυση
έδειξε ότι η ισομορφή ΔΝp63 υπερεκφράζεται στα καρκινικά δείγματα από ασθενείς
άνω των 75 ετών σε σύγκριση με αυτά από νεότερους (p=0,026), στους μη
μυοδιηθητικούς όγκους (παθολογικών σταδίων Τα-Τ1) σ ε σ ύγκριση μ ε τ ους
μυοδιηθητικούς (παθολογικών σταδίων Τ2-Τ4) (p=0,019) και σε ασθενείς που
υπεβλήθησαν σε θεραπεία BCG σε σ ύγκριση μ ε α υτούς π ου υ πεβλήθησαν σ ε
κυστεκτομή (p=0,045). Σημαντικά υψηλότερα μεταγραφικά επίπεδα της ισομορφής
TAp73 μετρήθηκαν σε ασθενείς με θηλώδεις όγκους σε σύγκριση με τους ασθενείς με
μη θηλώδεις όγκους (p=0,006) και σε καπνιστές σε σύγκριση με τους μη καπνιστές και
τους πρώην καπνιστές αθροιστικά (p=0,020).
xxiii
Τα αποτελέσματά μας δείχνουν ότι η έκφραση και των τριών γονιδίων της οικογένειας
p53 αποκλίνει από το φυσιολογικό πρότυπο στους όγκους της ουροδόχου κύστεως. Η
υπερέκφραση του p63 συσχετίσθηκε με έναν λιγότερο επιθετικό φαινότυπο, ενώ η
υπερέκφραση του p73 συσχετίσθηκε με μη ευνοϊκή πρόγνωση. Επίσης, παρέχονται
ενδείξεις ότι τα p63 and p73 συμβάλλουν στον κακοήθη μετασχηματισμό του
ουροθηλίου ανεξάρτητα από το p53. Επίσης, τα αποτελέσματά μας υποστηρίζουν τον
αντι-διηθητικό ρόλο που έχει προταθεί για την ισομορφή ΔNp63 στους
ουροθηλιακούς καρκίνους, αλλά και μία πιθανόν προστατευτική επίδραση της
ισομορφής TAp73 στο ουροθήλιο. Τέλος, παρέχονται ενδείξεις για επιγενετική
ρύθμιση της έκφρασης των ισομορφών των p63 and p73 στο φυσιολογικό και το
καρκινικό ουροθήλιο.
|
Expression analysis of the TP53,TP63 and TP73 genes and the TA p63,ΔΝρ63,ΤΑρ73 και ΔΝρ73 isoforms in urinary bladder cancer
