| Περίληψη |
Αυτή η εργασία επιχειρεί να αναδείξει μια πτυχή τής εγελιανής Φιλοσοφίας του
Δικαίου, διερευνώντας τις προϋποθέσεις και τις συνέπειες τής σχέσης μεταξύ τού
δικαιώματος στην ατομική ιδιοκτησία και τού «δικαίου τής ανάγκης» (δηλαδή τού
δικαιώματος που επικαλείται κάποιος να παραβιάσει την νόμιμη ιδιοκτησία τού
άλλου, επειδή ευρίσκεται σε μια ακραία κατάσταση, κατά την οποία απειλείται η ίδια
του η επιβίωση).
Η εργασία ξεκινά με μερικές βασικές παραδοχές. Πρώτον, δεχόμαστε τη θεμελιώδη
σύνδεση τού εγελιανού φιλοσοφικού έργου με το κληροδότημα τής Γαλλικής
Επανάστασης, δηλαδή την ανεπίστρεπτη εγκαθίδρυση τής ελευθερίας. Η προσέγγιση
που επιχειρείται εδώ, θεμελιώνεται επομένως στην παραδοχή ότι το αίτημα που θέτει
μετ’ επιτάσεως η ΦΔ είναι η θεσμοποίηση αυτής τής ελευθερίας, ώστε από τη μια να
μην διακυβεύεται η δυνατότητα ελεύθερου αυτοπροσδιορισμού του ατόμου και από
την άλλη να μην τίθεται εν κινδύνω η κοινωνική συνοχή.
Δεύτερον, αποδεχόμαστε τη θέση για τη συστηματικότητα και τη συνέχεια τού
εγελιανού φιλοσοφικού , ιδίως δε τη στενή σύνδεση μεταξύ Λογικής και ΦΔ.
Δεχόμαστε έτσι ότι η μετεπαναστατική πραγματικότητα διέπεται από μια θεωρησιακή
λογική και ότι η μέθοδος που ακολουθείται για να συλληφθεί αυτή, στη ΦΔ , είναι η
διαλεκτική έκθεση των κατηγοριών.
Με αυτές τις παραδοχές ως ερμηνευτικό άξονα, προσεγγίζουμε τη συζήτηση για το
δικαίωμα στην ατομική ιδιοκτησία, ως συζήτηση για τον πρώτο, άμεσο τρόπο
πραγμάτωσης τού Λόγου, τον πλέον θεμελιώδη τρόπο για την αυτοσυνείδηση τής
ελευθερίας. Η ιδιοκτησία, έτσι ιδωμένη, αποτελεί την πρώτη στιγμή στην
μεθοδολογική λογική μετάβασης προς ανώτερες μορφές εκδίπλωσης και
αυτοπραγμάτωσης τού Λόγου. Ωστόσο, διακρίνεται από την αυθαιρεσία τού
προσώπου ,από ατομικισμό και έλλειψη ουσιώδους διυποκειμενικότητας.
Η εργασία συζητά κατόπιν τη διαλεκτική μετάβαση από το άδικο στην ηθικότητα,
όπου πραγματοποιείται η ανάδυση τής υποκειμενικότητας, η οποία έχει ως διακριτό
χαρακτηριστικό την επίγνωση από το υποκείμενο τής μερικότητας του, καθώς και τού
αναφαίρετου δικαιώματός του να πραγματώσει τους μερικούς σκοπούς του. Η θήρα
τής ατομικής ευημερίας ωστόσο θέτει σε τροχιά δυνητικής σύγκρουσης το
υποκείμενο με το δικαιϊκό πλαίσιο. Ο Hegel επιλύει αυτή τη διλληματική κατάσταση
δίνοντας προτεραιότητα στο δίκαιο, το οποίο εγγυάται το ελεύθερο πράττειν τού
υποκειμένου. Το δίκαιο της ανάγκης ωστόσο έρχεται να σχετικοποιήσει αυτή την
προτεραιότητα.
Η επίκληση του δικαίου της ανάγκης, καθιστά φανερή την αυθαιρεσία και την
έλλειψη συμπεριληπτικότητας τού δικαιϊκού πλαισίου τής ιδιοκτησίας και την
καταδεικνύει ως μια κακή αφαίρεση, ως μια μορφή που δεν εγγυάται αυτό που
οφείλει, το ουσιώδες περιεχόμενο, δηλαδή το δικαίωμα όλων στη ζωή. Ιδωμένο έτσι,
το δίκαιο τής ανάγκης αιτείται την αποκατάσταση τής απολεσθείσας ισορροπίας
μεταξύ τής ζωής και των αφαιρέσεών της, μεταξύ μορφών και περιεχομένου.
Υποδεικνύει επίσης, ότι το αφηρημένο δίκαιο χρήζει θεσμικής εμπλαισίωσης, έτσι
ώστε να μην διακυβεύεται η κοινωνική συνοχή. Ο Hegel προτείνει ως λύση αυτής τής
σύγκρουσης μια μορφή κορπορατισμού, δηλαδή τα σωματεία, έτσι ώστε να
επιτευχθεί μια διαλεκτική σύνθεση μεταξύ ατομικής και γενικής ευημερίας . Η
εργασία συζητά αυτή τη λύση και τα προβλήματα επάρκειάς της.
Συμπερασματικά, παρότι το δίκαιο τής ανάγκης καθιστά φανερή την πρόθεση τού
Hegel για υπεράσπιση τής ζωής έναντι των απόλυτων αφαιρέσεών της, η εγελιανή
σύνθεση παραμένει μετέωρη ως προς αυτό, στο βαθμό που η απόλυτη προτεραιότητα
στην εμπέδωση και εδραίωση τής ελευθερίας φαίνεται να έχει ως κόστος ανεπίλυτες
κοινωνικές εντάσεις. Μας αφήνει ωστόσο, ως παρακαταθήκη, την επισήμανση μιας
κρίσιμης εγγενούς αντίφασης των νεωτερικών κοινωνιών και προειδοποιεί για τους
κινδύνους που εγκυμονεί η μετάλλαξη των αφαιρετικών μορφών σε απόλυτες
κοσμοαντιλήψεις.
|
Το δίκαιο της ιδιοκτησίας και το δικαίωμα της ανάγκης στην εγελιανή "φιλοφοφία του δικαίου"
