| Περίληψη |
Σκοπός της παρούσας εργασίας ήταν να εξετάσουμε την ιστορική εξέλιξη του ευγονικού κινήματος στο διεθνή αλλά και στον ελληνικό χώρο στις αρχές και τα μέσα του εικοστού αιώνα. Επίσης να διακρίνουμε και να διερευνήσουμε τις τυχόν επιρροές της ελληνικής ευγονικής κίνησης από τη διεθνή ευγονική κίνηση και τέλος να προσεγγίσουμε από βιοηθικής σκοπιάς τα κεντρικά ζητήματα της ευγονικής των αρχών του εικοστού αιώνα.
Το όλο κίνημα της ευγονικής βασίστηκε στο λεγόμενο κοινωνικό δαρβινισμό, στη νέα επιστήμη της γενετικής, στο βιολογικό ντετερμινισμό και στις διάφορες φυλετικές θεωρίες. Δύο ήταν οι κεντρικοί άξονες της ευγονικής θεωρίας: πρώτον ο υπερτονισμός του ρόλου της κληρονομικότητας στη διαμόρφωση της προσωπικότητας του ατόμου και δεύτερον η σαφή προτεραιότητα του συμφέροντος της κοινωνίας έναντι του συμφέροντος του ατόμου. Τα θεμελιώδη δικαιώματα ενός ατόμου μπορούσαν να παραμεριστούν εάν επρόκειτο να επωφεληθεί το κοινωνικό σύνολο.
Από τα παραπάνω τεκμαίρεται ότι η ευγονική είναι αδιάρρηκτα συνδεδεμένη με την ωφελιμιστική θεωρία, η οποία θεωρεί ότι ο σκοπός της ηθικής είναι η μεγιστοποίηση της ευτυχίας του συνόλου, υποστηρίζοντας μάλιστα ότι τα μέσα που χρησιμοποιούμε για την επίτευξη του παραπάνω σκοπού είναι ηθικά αδιάφορα. Στον αντίποδα της ωφελιμιστικής αλλά και της ευγονικής θεωρίας βρίσκεται η δεοντοκρατική προσέγγιση του Kant, ο οποίος υποστηρίζει ότι κάθε άνθρωπος είναι αυτοσκοπός και δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να χρησιμοποιείται ως μέσο για την επίτευξη ενός άλλου σκοπού. Έτσι τάσσεται απερίφραστα κατά της εργαλειοποίησης του ανθρώπου και της καταπάτησης των θεμελιωδών ατομικών δικαιωμάτων του. Τοιουτοτρόπως, υπό το πρίσμα της καντιανής ηθικής, οι πρακτικές της παλαιάς ευγονικής κίνησης κρίνονται παντελώς ανήθικες.
Την ευγονική κίνηση του εικοστού αιώνα μπορούμε να τη διαιρέσουμε σε δύο φάσεις. Η πρώτη φάση διήρκησε μέχρι το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και είχε ως κύριο χαρακτηριστικό της ότι η ευγονική ήταν κρατική και εν πολλοίς αυταρχική. Η δεύτερη φάση ξεκίνησε μετά το τέλος του Β΄ παγκοσμίου πολέμου και φτάνει ως τις ημέρες μας. Η νέα αυτή μορφή της ευγονικής είναι ατομική, ως επί το πλείστον κρατικά ουδέτερη και έχει ως στόχο να μειώσει την ατομική δυστυχία. Με αυτόν τον τρόπο η ευγονική χωρίστηκε στην ευγονική του σήμερα και την ευγονική του χθες, την παλιά και τη νέα ευγονική.
Αντικείμενο της παρούσας εργασίας ήταν η παλιά ευγονική κίνηση, η οποία ξεκίνησε στην Αγγλία και κατόπιν γιγαντώθηκε στην Αμερική και τη Βόρεια Ευρώπη. Στην Αγγλία, παρότι ήταν η γενέτειρα του ευγονικού κινήματος, η ευγονική κίνηση είχε περισσότερο θετικό προσανατολισμό. Αντίθετα, πρώτα στις Η.Π.Α. και έπειτα στη Γερμανία εφαρμόστηκαν αρνητικές ευγονικές πρακτικές όπως ήταν η στείρωση και το προγαμιαίο πιστοποιητικό υγείας.
Από το τέλος του 19ου και τις αρχές του 20ου αιώνα σημαντικές προσωπικότητες της ελληνικής κοινωνίας θα γνωρίσουν και θα οικειοποιηθούν σε μεγάλο βαθμό τις ιδέες πάνω στις οποίες οικοδομήθηκε το ευγονικό κίνημα διεθνώς και θα προσπαθήσουν να τις διαδώσουν στην Ελληνική κοινωνία χρησιμοποιώντας κάθε πρόσφορο μέσο. Η επιρροή και η ταύτιση των ελλήνων συνηγόρων της ευγονικής με τους εκπρόσωπους του διεθνούς κινήματος της ευγονικής ήταν πολύ σημαντική.
Γενικότερα οι έλληνες ευγονιστές ήταν πολύ καλά ενημερωμένοι τόσο για το θεωρητικό πλαίσιο της ευγονικής όσο και για τις εφαρμοζόμενες ευγονικές πρακτικές στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής και στις διάφορες Ευρωπαϊκές χώρες. Αυτό οφείλεται εν πολλοίς στο ότι αρκετοί εξ αυτών είχαν σπουδάσει στο εξωτερικό και ιδιαίτερα στη Γερμανία.
Αρχικά οι ευγονικές ιδέες με την σύγχρονη μορφή τους θα πρωτοεμφανιστούν από τους μελετητές της νιτσεϊκής φιλοσοφίας. Επηρεασμένοι από τη φιλοσοφία του Νίτσε, αρχικά ο Παύλος Νιρβάνας και αργότερα ο Πέτρος Βλαστός, ο Νίκος Καζαντζάκης και άλλοι θα διατυπώσουν ευγονικές ιδέες μέσα από αντίστοιχες μελέτες που αφορούσαν τη νιτσεϊκή φιλοσοφία.
Στη διάρκεια του μεσοπολέμου αυτοί που προωθούν το ιδεώδες της φυλετικής υγιεινής στην Ελλάδα, είναι κυρίως ιατροί που είχαν σπουδάσει στη Γερμανία, προτείνοντας πρωτίστως την εφαρμογή του υποχρεωτικού προγαμιαίου πιστοποιητικού υγείας και δευτερευόντως το μέτρο της αναγκαστικής στείρωσης. Ας μη ξεχνάμε άλλωστε, ότι εξ υπαρχής στο νέο ελληνικό κράτος είχαμε μια μεγάλη επιστημονική διείσδυση της Γερμανίας στην Ελλάδα. Επομένως η διάδοση των ευγονικών ιδεών στην Ελλάδα επωφελήθηκε τα μέγιστα από τους ισχυρούς δεσμούς που είχαν οι Έλληνες επιστήμονες με το γερμανικό κόσμο.
Όμως η πλειοψηφία της ελληνικής κοινής γνώμης, όταν πληροφορήθηκε τις θηριωδίες του ναζισμού στη Γερμανία και τους αντιστοίχους ευγονικούς νόμους, θα τους καταδικάσει με τον πλέον απερίφραστο και κατηγορηματικό τρόπο. Έτσι κατά τη δεκαετία του 1930 η γερμανική εκδοχή της ευγονικής είχε ελάχιστους οπαδούς και ήταν αρκετά περιθωριοποιημένη στον ελληνικό χώρο.
Το κίνημα της παλιάς ευγονικής κίνησης, και ιδιαίτερα αυτό της ναζιστικής Γερμανίας, από ηθικής σκοπιάς καταπάτησε όλα τα θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα, θυσιάζοντας το άτομο υπέρ του «νομιζόμενου καλού της κοινωνίας». Με αυτόν τον τρόπο οδηγηθήκαμε στην καταρράκωση της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, στη στέρηση των ατομικών ελευθερίων, στις στειρώσεις, στο ολοκαύτωμα και σε τόσες άλλες θηριωδίες.
Επίσης οι θέσεις της παλιάς ευγονικής κίνησης ότι πρώτον, η κληρονομικότητα και τα γονίδια είναι αποκλειστικά υπεύθυνα για τη διαμόρφωση της προσωπικότητας του άνθρωπου και δεύτερον ότι οι άνθρωποι χωρίζονται σε φυλές, οι οποίες μάλιστα μπορούσαν να ταξινομηθούν ιεραρχικά από τις περισσότερο στις λιγότερες εξελιγμένες, κρίνονται από επιστημονική άποψη εντελώς αβάσιμες.
Τέλος διαπιστώσαμε ότι το κίνημα της ευγονικής δεν πέθανε μετά την καθολική του καταδίκη. Το νέο φιλελεύθερο κίνημα της ευγονικής, αν και έχει μεγάλες και ουσιαστικές διαφορές από την παλιά ευγονική, έχει μία βασική ομοιότητα και αυτή είναι η άρνηση της διαφοράς. Η ουσία της ευγονικής θεωρίας τελικά ίσως είναι η βία εναντία στο διαφορετικό. Στις μέρες μας επιπρόσθετα διαφαίνεται ότι υπάρχει ένας υπαρκτός κίνδυνος παλινόρθωσης των παλαιών ευγονικών πρακτικών. Η ανησυχητική άνοδος των ακροδεξιών και ρατσιστικών κομμάτων στην Ευρώπη και στην Αμερική, οι πρόσφατες ρατσιστικές διακηρύξεις του εκκεντρικού υποψηφίου προέδρου των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής Ντόναλντ Τραμπ και ιδιαίτερα οι θέσεις του για τους μετανάστες, τους οποίους και πάλι κατηγορεί για όλα τα δεινά της χώρας του, φέρνουν στη μνήμη μας εικόνες και γεγονότα της Αμερικής των αρχών του εικοστού αιώνα. Όταν και πάλι στην ίδια χώρα χρησιμοποιήθηκε το μεταναστευτικό πρόβλημα ως αιχμή του δόρατος ώστε να επιβληθούν οι ευγονικές πρακτικές. Μελετούμε την ιστορία ώστε να αποφεύγουμε ως κοινωνίες αλλά και ως άτομα να επαναλαμβάνουμε τα λάθη του παρελθόντος. Ελπίζουμε οι σημερινές κοινωνίες κάτι να έχουν διδαχθεί από το λουτρό του αίματος, την οδύνη, τα δάκρυα και τον πόνο που σκόρπισε στο πέρασμά της η ευγονική των αρχών του εικοστού αιώνα.
|
Το κίνημα της ανθρώπινης ευγονικής στις αρχές και τα μέσα του εικοστού αιώνα και η επιρροή του στον ελληνικό χώρο : ιστορική και βιοηθική προσέγγιση
