| Περίληψη |
Εισαγωγή- Σκοπός: Η συμμόρφωση στη φαρμακευτική αγωγή είναι η προέκταση της συμπεριφοράς του ασθενούς, η οποία σχετίζεται με τη λήψη φαρμάκων , την προσαρμογή του τρόπου ζωής του σε νέες συνθήκες, προκειμένου να βελτιωθεί η υγεία του. Σήμερα υπολογίζεται, από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, ότι η βελτίωση της συμμόρφωσης μπορεί να έχει μεγαλύτερη θετική επίδραση στην υγεία εν συνόλω, από ότι η βελτίωση των διαφόρων φαρμακευτικών σκευασμάτων. Κάθε ιατρική σύσταση αποβλέπει στην επίτευξη συγκεκριμένων επιθυμητών αποτελεσμάτων για την ψυχο-σωματική υγεία των ασθενών με απώτερο στόχο τη βέλτιστη διαχείριση διαφόρων παθολογικών καταστάσεων. Η ορθή διαχείριση ασθενών με χρόνια νοσήματα όπως άσθμα και Χ.Α.Π. από την Π.Φ.Υ, μέσω της συνέχειας της φροντίδας υγείας και αντιμετώπισης της συννοσηρότητας μπορεί να οδηγήσει σε αποφυγή των έκτακτων εισαγωγών στο νοσοκομείο. Όπως μας απέδειξε η πανδημία COVID- 19 είναι αρκετά σημαντικό να μην επιβαρύνεται η τριτοβάθμια φροντίδα υγείας και συνεπώς να μην επιφορτίζονται οι κλίνες με περιστατικά τα οποία θα είχαν αντιμετωπιστεί στην Π.Φ.Υ. μέσω της καλής ρύθμισης των χρονίων πασχόντων. Όπως έχει αποδειχθεί μέχρι τώρα, η Π.Φ.Υ. λόγω της συνέχειας της φροντίδας ,έδρασε προστατευτικά στα άτομα με χρόνια νοσήματα όπως Χ.Α.Π. και άσθμα, καθώς ήταν μικρό το ποσοστό νοσηλείας τους, παρά τον αυξημένο κίνδυνο νόσησης απο COVID-19. Σκοπός της παρούσας μεταπτυχιακής εργασίας ήταν να περιγράψει τις πιθανές επιπτώσεις της πανδημίας του κορονοϊού (COVID-19) στην προσβασιμότητα στην συνταγογράφηση φαρμάκων και στη συμμόρφωση στη φαρμακευτική αγωγή σε ασθενείς με επιλεγμένα χρόνια νοσήματα όπως αρτηριακή υπέρταση, δυσλιπιδαιμία, άσθμα και χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια (ΧΑΠ) στην Π.Φ.Υ. στην Κρήτη. Επιπρόσθετος στόχος ήταν η διερεύνηση της εφαρμογής της άυλης συνταγογράφησης στην Ελλάδα. Πληθυσμός και Μεθοδολογία: Η μελέτη ήταν μια συγχρονική μελέτη, όπου πραγματοποιήθηκε σε δομή Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας (4η Τ.Ο.Μ.Υ) Ηρακλείου, Κρήτης. Η χρονική περίοδος που έλαβε χώρα ήταν από τον Οκτώβριο έως τον Νοέμβριου του 2020. Ο πληθυσμός στόχος της μελέτης ήταν ασθενείς που είχαν επισκεφθεί τη δομή ΠΦΥ για τακτική παρακολούθηση χρόνιων νοσημάτων και για συνταγογράφηση φαρμάκων ενώ ανήκαν στην ηλικιακή ομάδα άνω των 18 ετών. Η αρχική πρόσκληση έγινε σε 121 άτομα εκ των οποίων οι 17 αρνήθηκαν (τελική συμμετοχή 104 ατόμων). Προϋπόθεση συμμετοχής ήταν οι συμμετέχοντες να έχουν ένα ή συνδυασμό των ακόλουθων νοσημάτων: αρτηριακή υπέρταση ή/και δυσλιπιδαιμία, ή/και άσθμα ή/και χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια (ΧΑΠ) και να είναι κάτοικοι Ηρακλείου. Η άντληση των πληροφοριών πραγματοποιήθηκε από τους ιατρικούς φακέλους των ασθενών καθώς και από τη συμπλήρωση του ερωτηματολογίου που δημιουργήσαμε και το οποίο χωρίζεται σε 5 μέρη συλλέγοντας τα ακόλουθα δεδομένα: δημογραφικά στοιχεία, συμμόρφωση και προσβασιμότητα στη φαρμακευτική αγωγή κατά τα περιοριστικά μέτρα της πανδημίας καθώς και την χρήση νέων υπηρεσιών υγείας όπως η άϋλη συνταγογράφηση.
Επιπλέον αξιολογήθηκε η συμμόρφωση στην φαρμακευτική αγωγή γενικότερα (χρήση ειδικού εργαλείου αξιολόγησης συμμόρφωσης [Morisky Medication Adherence Scale (MMAS-8)]). Αποτελέσματα: Από το σύνολο των ασθενών που συμμετείχαν το 64,4 % ήταν άνδρες, το 45,2% ήταν 61-75 ετών, ενώ το 69,2% των ατόμων δήλωναν άνεργοι, συνταξιούχοι ή είχαν οικιακή απασχόληση. Επιλέχθηκαν τέσσερα νοσήματα, δυο του αναπνευστικού συστήματος (άσθμα / ΧΑΠ) και δυο του καρδιαγγειακού (Α.Υ./Δυσλιπιδαιμία) στα οποία ανα κατηγορία παρατηρήθηκαν τα ακόλουθα:
Το 93,3% συνέχισε κανονικά την αγωγή του (p<0,05),κατά τη διάρκεια της καραντίνας και των μέτρων αποστασιοποίησης. Οι τρεις ερωτήσεις της δεκαδικής κλίμακας από 0 έως 10 (10:πάρα πολύ) αφορούν την αυτοεκτίμηση της ανησυχίας και του φόβου που νιώθουν «Αν η διακοπή ή η τροποποίηση της αγωγής μπορεί να απορρύθμισε κάποιο από τα χρόνια νοσήματά τους». Αν και οι ασθενείς – επισκέπτες διαφέρουν στα νοσήματα αυτά, φαίνεται ότι το 86,4% εκφράζεται στην υψηλότερη ανησυχία-φόβο (8 έως 10 της κλίμακας) για την απορρύθμιση του αναπνευστικού προβλήματος. Στην ίδια κλίμακα ανησυχίας – φόβου για την αρτηριακή πίεση απαντά το 72,9% και μόλις 48,8% για την δυσλιπιδαιμία.Οι κατανομές αποκρίσεων των συμμετεχόντων της μελέτης σε ερωτήσεις φαρμακευτικής αγωγής που σχετίζονται με τη διακοπή ή τροποποίηση απέδειξαν ότι λόγω απορρύθμισης της αρτηριακής τους πίεσης το 16,5% αναγκάστηκε να επικοινωνήσουν τηλεφωνικά ή να επισκεφτούν τον γιατρό τους (p<0,05) ενώ μόλις 3,5% να επισκεφθεί τα ΤΕΠ. Το 80,2% (ν=69) (p<0,05) αισθάνθηκαν ότι η διακοπή ή η τροποποίηση της εισπνεόμενης αγωγής επιδείνωσε το αναπνευστικό τους πρόβλημα με κύρια έκβαση την εμφάνιση διαφόρων συμπτωμάτων (ν=48) ενώ στη διακοπή ή τροποποίηση της κορτιζόνης από το στόμα ως το πιο συχνό αναφέρθηκε η παραγωγή πτυέλων (ν=13), το 24,7% τους ανάγκασε να επισκεφτούν γιατρό ή TEΠ νοσοκομείου ή το 6,7% να νοσηλευτεί.Οι ερωτήσεις που αφορούν την εφαρμογή και χρήση άυλης συνταγογράφησης αποτύπωσαν πως μόλις το 39,4% (p<0,05) ανέφερε ότι κάνει χρήση άυλης συνταγογράφησης ενώ ως κυριότερη αιτία μη χρήσης από όσους δεν χρησιμοποιούν (ν=60) δηλώθηκε ότι «δεν μου χρειάστηκε γιατί είχα πρόσβαση σε κανονική συνταγογράφηση από τον γιατρό μου» (54,2%) και έπεται «ότι δεν μπόρεσα να ενεργοποιήσω λογαριασμό Α.Σ.» (30,5%). Η πλειοψηφία παρέλαβαν οι ίδιοι την αγωγή τους (66,7%) ενώ το σύνολο τους ποσοστό 100% δήλωσαν ικανοποιημένοι και θα συνεχίσουν να την αξιοποιούν. Η Κλίμακα Συμμόρφωσης στη φαρμακευτική αγωγή (Morisky Medication Adherence Scale, MMAS-8) έδειξε σημαντική διαφοροποίηση αποκρίσεων η οποία παρατηρήθηκε σε όλες τις διακριτές αποκρίσεις αλλά και στην τελευταία που αφορά διαβαθμισμένη κλίμακα (p<0,001). Συγκεκριμένα το 83,7% των ασθενών-επισκεπτών δήλωσαν ότι δεν ξεχνούν να πάρουν τα φάρμακα τους μερικές φορές, το 93,3% ότι όταν ταξιδεύουν ή φεύγουν από το σπίτι δεν ξεχνούν μερικές φορές να πάρουν τα φάρμακα τους. Επίσης η πλειοψηφία ή το 57,7% ανέφερε «ποτέ ή σπάνια» στην ερώτηση «Πόσο συχνά δυσκολεύεστε να θυμηθείτε να πάρετε όλα τα φάρμακά σας;». Η Κλίμακα Συμμόρφωσης στη φαρμακευτική αγωγή προσδιορίζει συνολική μέση βαθμολογία από τις 8 ερωτήσεις 6,55 (±1,90) με πιθανό εύρος τιμών 0-8, όπου υψηλότερη βαθμολογία καθορίζει καλύτερη ή άριστη συμμόρφωση. Η συνέπεια αποκρίσεων απέδωσε συντελεστή Κ-R=0,793 (good reliability). Ωστόσο, η κατηγορική διαβάθμιση της Κλίμακας έδειξε υψηλή συμμόρφωση το 49,0% των ασθενών-επισκεπτών (p<0,01) έναντι 24,0% με μέτρια ή 26,9% με χαμηλή. Η χαμηλή βαθμολογία της Κλίμακας Συμμόρφωσης στη φαρμακευτική αγωγή και άρα χαμηλότερη προσήλωση φαίνεται να σχετίζεται σημαντικά με τη λήψη αγωγής για ΑΥ (rho=-0,235, p<0,05) ή για δυσλιπιδαιμία (rho=-0,224, p<0,05) ένταντι των νοσημάτων του αναπνευστικού ΧΑΠ / Άσθμα όπου διαπιστώθηκε υψηλό ποσοστό προσήλωσης (rho=0,155, p<0,05). Αντίστοιχα, η Ανησυχία και ο Φόβος από τη διακοπή ή τροποποίηση της αγωγής φαίνεται να συσχετίζεται σημαντικά με τη συνέχιση λήψης αγωγής σε κανονικό ρυθμό (rho=0,259, p=0,05). Μέσω πολλαπλής λογιστικής παλινδρόμησης έγινε η συσχέτιση της υψηλή συμμόρφωσης στη φαρμακευτική αγωγή έναντι της μέτριας/χαμηλής και ως προς τα χαρακτηριστικά των συμμετεχόντων της μελέτης ή και τα επίπεδα της Κλίμακας Ανησυχίας & Φόβου από τη διακοπή ή τροποποίηση της αγωγής. Η λήψη αγωγής για την ΑΥ καθορίζει μικρή πιθανότητα για υψηλή συμμόρφωση (OR=0,25, p=0,011) ή γενικά επιβεβαιώνεται η αρνητική σχέση της υψηλής συμμόρφωσης/προσήλωσης στην λήψη αγωγής για την ΑΥ. Ωστόσο, δεν υπήρξαν άλλοι παράγοντες που να σχετίζονται σημαντικά με την υψηλή προσήλωση στη λήψη αγωγής μεταξύ άλλων και ο παράγοντας της Ανησυχίας & Φόβου από τη διακοπή ή την τροποποίηση (p>0,05).
Συμπεράσματα: Στην παρούσα μελέτη αποδείχθηκε πως η επιλογή των τεσσάρων νοσημάτων, δυο του αναπνευστικού συστήματος (άσθμα / ΧΑΠ) και δυο του καρδιαγγειακού (Α.Υ./Δυσλιπιδαιμία) ήταν καταλυτική καθώς στα νοσήματα του καρδιαγγειακού σημειώθηκε χαμηλή βαθμολογία της Κλίμακας Συμμόρφωσης στη φαρμακευτική αγωγή και άρα χαμηλότερη προσήλωση (ΑΥ/ δυσλιπιδαιμία) ένταντι των νοσημάτων του αναπνευστικού (ΧΑΠ / Άσθμα) όπου διαπιστώθηκε υψηλό ποσοστό προσήλωσης-συμμόρφωσης, γεγονός που επαληθεύεται και από την βιβλιογραφία. Στα εν λόγω νοσήματα του καρδιαγγειακού αν διακοπεί ή τροποποιηθεί η φαρμακευτική αγωγή από τον ασθενή δίχως την ενήμερη γνώση του θεράποντος σπάνια θα εμφανιστεί άμεση συμπτωματολογία έναντι των νοσημάτων του αναπνευστικού που θα είναι έκδηλη η επιδείνωση. Η σχέση ιατρού- ασθενούς ιδιαίτερα στην ΠΦΥ είναι ουσιαστική και αποτελεί έναν από τους κυριότερους συνδετικούς κρίκους εκπαίδευσης, ενδυνάμωσης και εντέλει συμμόρφωσης ακόμη και σε στρεσσογόνες συνθήκες παγκόσμιας υγειονομικής κρίσεως, όπως αποδεικνύεται από το υψηλό ποσοστό 73% υψηλά έως μέτρια επίπεδα συμμόρφωσης, κατά την παρούσα μελέτη. Ενώ παρά την εκπαιδευτική και τεχνολογική ιδιομορφία της 3ης ηλικίας (το 45,2% ήταν 61-75 ετών) που αποτελούσαν την πλειοψηφία των ατόμων του δείγματος αποτυπώθηκε υψηλό ποσοστό αποδοχής της Άυλης Συνταγογράφησης (39,4%) από το οποίο το σύνολο τους σε ποσοστό 100% δήλωσαν ικανοποιημένοι και θα συνεχίσουν να την αξιοποιούν. Γεγονός που αποδεικνύει βάσει βιβλιογραφίας την αξία της τεχνολογικής συνεισφοράς στη συμμόρφωση των ασθενών και της προσήλωσης στην φαρμακευτική αγωγή τους ιδίως κατά την περίοδο των μέτρων αποστασιοποίησης της καραντίνας. Οι ασθενείς μέσω της Άυλης Συνταγογράφησης κάνουν συνειδητή λήψη της φαρμακευτικής αγωγής τους και τους χαρίζονται περισσοτέροι βαθμοί ελευθερίας και αυτοδιαχείρισης ενισχύοντας την αυτοπεποίθηση τους. Τα εν λόγω ευρήματα είναι άξια ως προς μελέτη σε περεταίρω έρευνες για να αποτυπώσουν τις συμπεριφορές συμμόρφωσης και μετά την πανδημική κρίση.
|
Ο αντίκτυπος της πανδημίας Κορωνοϊού (COVID-19) στην προσβασιμότητα για συνταγογράφηση φαρμάκων από την πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας στην Κρήτη, και στη συμμόρφωση των ασθενών στην φαρμακευτική αγωγή για χρόνια νοσήματα
