| Περίληψη |
Η ρύπανση των υδάτινων οικοσυστημάτων από μέταλλα μπορεί να οδηγήσει σε
υποβάθμιση τους, σε επιβλαβείς επιπτώσεις στους θαλάσσιους οργανισμούς και πιθανούς
κινδύνους για τη δημόσια υγεία. Οι βιοδείκτες είναι οργανισμοί που χρησιμοποιούνται για
την εκτίμηση της ρύπανσης και των συνεπειών της σε ένα οικοσύστημα. Τα ψάρια μπορούν
να συσσωρεύσουν μέταλλα οπότε αφενός μεν είναι δυνατό να χρησιμοποιηθούν ως
βιοδείκτες, αφετέρου δε είναι αναγκαία η συνεκτίμηση των κινδύνων και των οφελών που
προκύπτουν από την κατανάλωση τους. Η βιοσυσσώρευση μετάλλων στους ιστούς των
ψαριών εξαρτάται από πλήθος παραγόντων που χρήζουν διερεύνησης.
Στην παρούσα εργασία, η παρουσία πλήθους μετάλλων και στοιχείων (Li, Na, Mg, P, Ca,
V, Mn, Fe, Co, Ni, Cu, Zn, Ga, As, Se, Rb, Sr, Mo, Pd, Cd, Cs, Ba, Hg, Tl, Pb, U) μελετάται στο
γαύρο (Engraulis encrasicolus) και τη σαρδέλα (Sardina pilchardus) με σκοπό 1) να
διερευνηθεί εάν μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως βιοδείκτες για την εκτίμηση της
θαλάσσιας ρύπανσης, 2) να διεξαχθεί εκτίμηση κινδύνων και οφελών για την δημόσια υγεία
και 3) να διερευνηθεί η επίδραση του περιβάλλοντος, του είδους, της σύστασης και του
μεγέθους των ψαριών στη βιοσυσσώρευση μετάλλων στους ιστούς τους. Η δειγματοληψία
έγινε από 6 παράκτιες περιοχές του Ελλαδικού χώρου: Θερμαϊκό Κόλπο, Αμβρακικό Κόλπο,
Εσωτερικό Σαρωνικό (Ελευσίνα), Στρυμονικό Κόλπο, Θρακικό Πέλαγος, Στενό Αρτεμισίου.
Οι μετρήσεις των συγκεντρώσεων των μετάλλων στους ιστούς γαύρου και σαρδέλας
προσέφεραν ολοκληρωμένη απεικόνιση του ρυπαντικού φορτίου κάθε περιοχής από
μέταλλα που συνάδει με τις τοπικές πηγές ρύπανσης, αποτύπωσαν με σαφήνεια τις
διαφορές ανάμεσα σε περιοχές, είχαν θετικές συσχετίσεις με τις μετρήσεις συγκεντρώσεων
μετάλλων στο θαλασσινό νερό και ικανοποίησαν μια σειρά από επιπλέον κριτήρια
αξιολόγησης. Συνεπώς, μπορούν να θεωρηθούν κατάλληλοι, αξιόπιστοι και εξαιρετικά
χρήσιμοι βιοδείκτες με δυνατότητα να συνεισφέρουν στην ποσοτικοποίηση της θαλάσσιας
ρύπανσης από μέταλλα, στην ένδειξη των πηγών της, στη διεξαγωγή χωρικών συγκρίσεων
και στην εκτίμηση των κινδύνων και οφελών για τη δημόσια υγεία.
Τα οφέλη φαίνεται να υπερτερούν των κινδύνων από την κατανάλωση σαρδέλας και
γαύρου όσον αφορά την περιεκτικότητα τους σε μέταλλα καθώς οι τιμές μιας πληθώρας
παραμέτρων παρείχαν κατά κύριο λόγο ενδείξεις ασφαλούς κατανάλωσης. Εβδομαδιαία
κατανάλωση 480,76 g σαρδέλας και γαύρου από τις υπό μελέτη περιοχές επιφέρουν
ελάχιστους κινδύνους (λόγω των αυξημένων επιπέδων απαραίτητων μετάλλων όπως ο Fe
και ο Zn σε κάποιες περιπτώσεις) αλλά μεγάλα οφέλη όσον αφορά την πρόσληψη των
θρεπτικών συστατικών Mg, Fe, Cu, Zn, Mo, Ca, P, Se. Εν δυνάμει τοξικό ανόργανο αρσενικό
βρέθηκε μόνο σε ίχνη στο Στενό Αρτεμισίου και ήταν εντός όλων των ορίων ασφαλείας. Δεν
είναι πιθανή η ύπαρξη συμπτωμάτων τοξικότητας του Hg και τα οφέλη που προσφέρει το
Se στον οργανισμό πιθανά δεν διακυβεύονται.
Όσον αφορά την εκτίμηση της ρύπανσης των περιοχών, παρατηρήθηκε ότι παρά τα
στατιστικά σημαντικά διαφορετικά ρυπαντικά φορτία, υψηλότερες συγκεντρώσεις σε όλες
τις περιοχές έχουν τα απαραίτητα θρεπτικά συστατικά Na, P, Ca, Mg, Fe και Zn. Το ευρύ
φάσμα πιέσεων (αστικό περιβάλλον, βιομηχανικές, λιμενικές, γεωργικές δραστηριότητες)
στον Εσωτερικό Σαρωνικό και στον Θερμαϊκό Κόλπο αποτυπώνεται στα στοιχεία που
παρουσίασαν μέγιστα επίπεδα εκεί καθώς και στο μεγάλο πλήθος αυτών των στοιχείων.
Αντίθετα, στις υπόλοιπες περιοχές σημειώθηκαν λίγα ή πολύ λίγα μέγιστα σε μέταλλα είτε
επειδή οι ασκούμενες πιέσεις είναι μικρές ή αφορούν κυρίως γεωργικές δραστηριότητες,
είτε λόγω μορφολογίας της περιοχής, κυκλοφορίας του νερού ή αραίωσης. Σε αρκετές
περιπτώσεις τα μέγιστα αυτά οφείλονται σε υψηλά φυσικά επίπεδα μετάλλων.
Η βιοσυσσώρευση μετάλλων καθορίζεται τόσο από το είδος όσο και από το περιβάλλον
διαβίωσης των ψαριών. Οι επιδράσεις αυτές συνυπάρχουν χωρίς να επισκιάζουν ή να
εξηγούν η μία την άλλη. Στην πλειονότητα των εξεταζόμενων μετάλλων παρατηρήθηκε
σαφής τάση μεγαλύτερης συσσώρευσης στο γαύρο συγκριτικά με τη σαρδέλα. Οι διαφορές
στη βιοσυσσώρευση μεταξύ των δύο ειδών οφείλονται κυρίως στη σύσταση των ιστών, το
μέγεθος και τη διατροφή. Η επίδραση της σύστασης (λίπος, πρωτεΐνες, τέφρα, υγρασία) και
του μεγέθους (βάρος, μήκος) στη βιοσυσσώρευση δεν είναι δεδομένη αλλά ισχυρά
καθοριζόμενη από το εξεταζόμενο είδος και το εξεταζόμενο μέταλλο. Οι πρωτεΐνες και η
τέφρα παρουσιάζουν για τα περισσότερα μέταλλα μια τάση θετικής συσχέτισης, το μέγεθος
μια τάση αρνητικής συσχέτισης, ενώ η υγρασία και το λίπος παρουσιάζουν κυρίως αρνητική
συσχέτιση ή απουσία συσχέτισης αναλόγως το είδος.
|
Εκτίμηση της ρύπανσης του θαλάσσιου περιβάλλοντος από μέταλλα με τη χρήση γαύρου (Engraulis encrasicolus) και σαρδέλας (Sardina pilchardus) ως βιοδεικτών, εκτίμηση κινδύνων και οφελών στη δημόσια υγεία και διερεύνηση παραγόντων που επηρεάζουν τη βιοσυσσώρευση μετάλλων
