| Περίληψη |
Εισαγωγή:
Η πρώτη προσέγγιση του όρου της «επαγγελματικής εξουθένωσης», έγινε από τον Αμερικανό ψυχίατρο Freudenberger (1974), ο οποίος την όρισε ως την εξουθένωση του ατόμου, η οποία οφείλεται στη συνεχή χρήση των ενεργειακών αποθεμάτων.
Το 1984 διαμορφώθηκε ένας πιο αποδεκτός ορισμός, από την Αμερικανίδα Ψυχολόγο Christine Maslach και την συνάδελφό της Susan E. Jackson, αφού στο μεταξύ η «επαγγελματική εξουθένωση» είχε γίνει αντικείμενο μελέτης από πολλούς άλλους ερευνητές. Ο ορισμός αυτός που ισχύει και σήμερα, ορίζει την επαγγελματική εξουθένωση ως ένα ψυχοσωματικό σύνδρομο εξελικτικής διεργασίας, το οποίο αποτελείται από τρεις συνιστώσες: α) συναισθηματική εξάντληση, β) αποπροσωποποίηση και γ) έλλειψη προσωπικών επιτευγμάτων.
Το νοσηλευτικό προσωπικό το οποίο εργάζεται στα τμήματα επειγόντων περιστατικών (ΤΕΠ) νοσοκομείων, ανήκει σε ομάδα υψηλού κινδύνου για την εκδήλωση του συνδρόμου επαγγελματικής εξουθένωσης. Η καθημερινή συναναστροφή με τους ασθενείς και το σύνολο των διαφόρων αρνητικών εργασιακών παραγόντων και προσωπικών χαρακτηριστικών, οδηγούν τους νοσηλευτές που εργάζονται στο χώρο των ΤΕΠ να εμφανίζουν σημαντικά ποσοστά επαγγελματικής εξουθένωσης, θέτοντας έτσι σε κίνδυνο την σωματική και ψυχική τους υγεία και επηρεάζοντας αρνητικά την ποιότητα παροχής υπηρεσιών υγείας, καθώς και τη ποιότητα της προσωπικής τους ζωής.
Σκοπός: Σκοπός της παρούσας μελέτης είναι η καταγραφή του συνδρόμου επαγγελματικής εξουθένωσης στο νοσηλευτικό προσωπικό των ΤΕΠ των δύο νοσοκομείων του νομού Ηρακλείου αλλά και η αξιολόγηση των επιπτώσεων του συνδρόμου στην ικανοποίηση από την ζωή των εργαζομένων σε αυτά.
Μεθοδολογία: Το είδος της έρευνας που υλοποιήθηκε, είναι συγχρονική μελέτη παρατήρησης (cross sectional observational study). H έρευνα έλαβε χώρα στο νομό Ηρακλείου, στο Πανεπιστημιακό Γενικό Νοσοκομείο Ηρακλείου και στο Βενιζέλειο – Πανάνειο Γενικό Νοσοκομείο Ηρακλείου. Χορηγήθηκε στο νοσηλευτικό προσωπικό των ΤΕΠ ερωτηματολόγιο σχετικό με δημογραφικά και επαγγελματικά χαρακτηριστικά, έξεις-συνήθειες και επαγγελματικές δυσκολίες. Για την αξιολόγηση της επαγγελματικής εξουθένωσης, δόθηκε στους νοσηλευτές των ΤΕΠ το “Ερωτηματολόγιο Καταγραφής Επαγγελματικής Εξουθένωσης της Maslach (MBI-HSS)”, αποτελούμενο από 22 ερωτήσεις.
Η ελληνική έκδοση του ερωτηματολογίου της Maslach, αξιολογεί τις τρεις διαστάσεις της επαγγελματικής εξουθένωσης:
- Συναισθηματική εξάντληση (9 ερωτήσεις)
- Αποπροσωποποίηση (5 ερωτήσεις)
- Έλλειψη προσωπικών επιτευγμάτων (8 ερωτήσεις)
Η επαγγελματική εξουθένωση των νοσηλευτών ΤΕΠ ταξινομήθηκε, σε συχνότητες και ποσοστά, με τρεις κατηγορίες ανά παράγοντα επαγγελματικής εξουθένωσης (χαμηλή ή καθόλου, μέτρια, υψηλή).
Πραγματοποιήθηκε καταγραφή της επαγγελματικής εξουθένωσης νοσηλευτών ΤΕΠ σε σχέση με τα χαρακτηριστικά του δείγματος, με υπολογισμό της μέσης τιμής (mean), της τυπικής απόκλισης (SD) καθώς και των p-values για το κάθε χαρακτηριστικό δείγματος. Για την αξιολόγηση του βαθμού ικανοποίησης από τη ζωή, δόθηκε στο νοσηλευτικό προσωπικό των ΤΕΠ, το ερωτηματολόγιο “Κλίμακα Ικανοποίησης Ζωής (Life Satisfaction Inventory)”, το οποίο αποτελείται από 13 ερωτήσεις, που αφορούν την τωρινή κατάσταση και τον βαθμό ικανοποίησης από τη ζωή. Ο βαθμός της ικανοποίησης από τη ζωή των νοσηλευτών ταξινομήθηκε σε ποσοστά (%). Τα ερωτηματολόγια, δόθηκαν το χρονικό διάστημα από Ιούνιο έως και Ιούλιο του 2019. Ζητήθηκε από όλους τους συμμετέχοντες, να συναινέσουν για την εθελοντική τους συμμετοχή στη μελέτη. Για συνεχείς παραμέτρους χρησιμοποιήθηκαν τα στατιστικά μοντέλα, ανάλυση διακύμανσης μονής κατεύθυνσης (One way-ANOVA), Kruskal-Wallis και Mann-Whitney U καθώς και για κατηγορικές παραμέτρους ο έλεγχος χ2 (Chi-Square test) και Fisher exact test. Το στατιστικό μοντέλο Kruskal-Wallis, χρησιμοποιήθηκε για τον έλεγχο συσχέτισης των τριών διαστάσεων του συνδρόμου επαγγελματικής εξουθένωσης με τα επίπεδα ικανοποίησης από τη ζωή των νοσηλευτών ΤΕΠ.
To σύνολο των ελέγχων της συγκεκριμένης μελέτης έγιναν σε επίπεδο στατιστικής σημαντικότητας 5% ενώ η επεξεργασία και ανάλυση των δεδομένων πραγματοποιήθηκε μέσω του στατιστικού προγράμματος SPSS 26.0.
Αποτελέσματα: Έλαβαν μέρος 56 νοσηλευτές και αυτό αποτέλεσε και το τελικό δείγμα της μελέτης, από τους οποίους το 88% ήταν γυναίκες (49 άτομα) και το 12% άνδρες (7 άτομα). Η μέση ηλικία τους ήταν περίπου τα 43 έτη.
Σχετικά με τα επαγγελματικά χαρακτηριστικά, το 75% (42 νοσηλευτές) ανήκει στο υψηλό εκπαιδευτικό επίπεδο, δηλαδή είναι απόφοιτοι Α.Ε.Ι ή Α.Τ.Ε.Ι., ενώ το 25% (14 άτομα) ανήκει στη μέση εκπαίδευση (Απόφοιτοι Διετούς Νοσηλευτικής Σχολής). Ο μέσος όρος ετών εργασίας συνολικά που έχουν οι νοσηλευτές της μελέτης είναι τα 17 έτη ενώ ο μέσος όρος υπηρεσίας στα ΤΕΠ είναι τα 10 έτη.
Οι νοσηλευτές ΤΕΠ, στους περισσότερους τομείς εμφάνισαν μέτρια ποσοστά ικανοποίησης από τη ζωή (total Life Satisfaction score: 37,1%).
Η διαστάση της συναισθηματικής εξάντλησης, συσχετίστηκε θετικά με τα επίπεδα ικανοποίησης από τη ζωή των νοσηλευτών (p-value=0,02). Η διάσταση της αποπροσωποποίησης, συσχετίστηκε θετικά με τα επίπεδα ικανοποίησης από τη ζωή των νοσηλευτών (p-value=0,05). Η διάσταση των προσωπικών επιτευγμάτων, συσχετίστηκε θετικά με τα επίπεδα ικανοποίησης από τη ζωή των νοσηλευτών (p-value=0,03). Οι τρεις διαστάσεις επαγγελματικής εξουθένωσης, συσχετίστηκαν με χαμηλά επίπεδα ικανοποίησης από τη ζωή στους νοσηλευτές ΤΕΠ.
Η πλειοψηφία των νοσηλευτών ΤΕΠ της μελέτης υποφέρει από μέτρια προς υψηλή συναισθηματική εξάντληση (n=40, 71,4%), μέτρια προς υψηλή αίσθηση προσωπικών επιτευγμάτων (n=42, 75%) και μέτρια προς υψηλή αποπροσωποποίηση (n=34, 58,9%). Η επαγγελματική εξουθένωση του νοσηλευτικού προσωπικού των ΤΕΠ κυμάνθηκε σε μέτρια προς υψηλά επίπεδα διότι και οι τρεις συνιστώσες της, βρίσκονταν σε μέτρια προς υψηλά επίπεδα.
Τα έτη εργασίας στα ΤΕΠ, συσχετίστηκαν θετικά με την διάσταση συναισθηματικής εξάντλησης (p-value=0,04). Η συχνότητα κατανάλωσης αλκοόλ, σχετίστηκε θετικά με την διάσταση της αποπροσωποποίησης και την διάσταση των προσωπικών επιτευγμάτων (p-value=0,03). H παραίτηση από την εργασία στο παρελθόν, σχετίστηκε θετικά με την διάσταση της συναισθηματικής εξάντλησης και αποπροσωποποίησης (p-value=0,01) ενώ η παραίτηση από την εργασία στο άμεσο μέλλον, σχετίστηκε θετικά με την διάσταση της συναισθηματικής εξάντλησης (p-value=0,02) και την διάσταση της αποπροσωποποίησης (p-value=0,01).
Συμπεράσματα: Η εικόνα της επαγγελματικής εξουθένωσης, για τη πλειοψηφία των νοσηλευτών της παρούσας μελέτης, κυμάνθηκε σε μέτρια προς υψηλά επίπεδα καθώς βρέθηκε πως αυτή υποφέρει από μέτρια προς υψηλή συναισθηματική εξάντληση, μέτρια προς υψηλή αίσθηση προσωπικών επιτευγμάτων και μέτρια προς υψηλή αποπροσωποποίηση, αποτέλεσμα που συμφωνεί με τις διαπιστώσεις πολλών άλλων ερευνών της ελληνικής βιβλιογραφίας.
Επιτακτική είναι η ανάγκη λήψης μέτρων πρόληψης, εντοπισμού και αντιμετώπισης των περιστατικών που εμφανίζουν σημεία και συμπτώματα επαγγελματικής εξουθένωσης. Κρίνεται επιτακτική η περιοδική και εσωτερική αξιολόγηση της επαγγελματικής εξουθένωσης των νοσηλευτών ΤΕΠ.
Απαιτείται η ανάπτυξη ενός προγράμματος ανάπτυξης, στήριξης και ενδυνάμωσης του νοσηλευτικού προσωπικού των ΤΕΠ.
Προτείνεται η ανάπτυξη κατευθυντηρίων οδηγιών για την πρόληψη και την αντιμετώπιση της επαγγελματικής εξουθένωσης και η δημιουργία γραμμής επικοινωνίας στην οποία θα παρέχεται στήριξη στο νοσηλευτικό προσωπικό των ΤΕΠ αλλά και τεχνικές αντιμετώπισης.
|
Επιπτώσεις της επαγγελματικής εξουθένωσης στην ικανοποίηση από τη ζωή νοσηλευτών που εργάζονται στα τμήματα επειγόντων περιστατικών
