| Περίληψη |
Η παρούσα διπλωματική εργασία μελετά τις αναπαραστάσεις ενός μικρού αριθμού εκπαιδευτικών δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης για τις διακρίσεις. Στόχο αποτελεί, σε ένα πρώτο επίπεδο, η διερεύνηση του τι συνιστά διάκριση για αυτούς και, σε ένα δεύτερο επίπεδο, οι τρόποι με τους οποίους αναφέρονται σε ζητήματα διάκρισης και ρατσισμού. Για το εγχείρημα αυτό, η έρευνα αντλεί τον θεωρητικό και μεθοδολογικό της προσανατολισμό από την Κοινωνική Ψυχολογία του Λόγου. Από την επισκόπηση της σχετικής βιβλιογραφίας αλλά και συναφών ερευνών, διαπιστώνεται έλλειψη ποιοτικών ερευνών σχετικά με τις αναπαραστάσεις που έχουν οι εκπαιδευτικοί για τις διακρίσεις, κυρίως στον Ελληνικό χώρο. Ωστόσο, η κατανόηση του τρόπου με τον οποίο αντιλαμβάνονται και νοηματοδοτούν οι εκπαιδευτικοί τη διάκριση, μπορεί να εμπλουτίσει το θεωρητικό πλαίσιο του ρατσιστικού λόγου και να αξιοποιηθεί ακαδημαϊκά και πρακτικά από την εκπαιδευτική κοινότητα με γνώμονα τον αναστοχασμό των ίδιων των εκπαιδευτικών σε φαινόμενα ρατσισμού και πρακτικές διάκρισης. Για τη συλλογή των ερευνητικών δεδομένων διεξήχθησαν συνεντεύξεις, ενώ η ανάλυση των δεδομένων έγινε με την ποιοτική μέθοδο της θεματικής ανάλυσης με στόχο την εύρεση κεντρικών μοτίβων που διαπερνούν το σύνολο του υλικού και αντανακλούν τις αναπαραστάσεις των εκπαιδευτικών για τις διακρίσεις. Ο λόγος των εκπαιδευτικών συγκροτήθηκε γύρω από δύο κεντρικούς άξονες: την εννοιολόγηση της διάκρισης, καθώς και τα αίτια και τους παράγοντες του σχολικού ρατσισμού και της διάκρισης. Αναφορικά με το πρώτο κεντρικό μοτίβο, οι ομιλητές αντιλήφθηκαν τη διάκριση με όρους ατομικής/ενδο-ψυχικής παθολογίας, ταυτίζοντας τη διάκριση με την ταμπελοποίηση, σκιαγραφώντας τον δράστη της διάκρισης ως άτομο που θέλει να είναι ανώτερος από τους άλλους. Αντιλήφθηκαν, ακόμη, τη διάκριση ως φαινόμενο που επιφέρει σωματικές και ψυχολογικές επιπτώσεις στον αποδέκτη της. Την ίδια στιγμή, θεώρησαν τη διάκριση ως φαινόμενο που πηγάζει από τον κοινωνικο-οικονομικό διαχωρισμό των ατόμων, λόγω της σύνδεσης των διακρίσεων με την κοινωνικο-οικονομική θέση του ατόμου αλλά και με την διαφορετική αντιμετώπιση και συμπεριφορά των φύλων. Ακόμη, κατασκεύασαν τη διάκριση ως αμφίσημη έννοια, η οποία μπορεί να είναι και θετική και αρνητική απέναντι σε συγκεκριμένες ομάδες ανθρώπων και για διαφορετικούς, κάθε φορά, λόγους. Ταυτόχρονα, όμως, της προσέδωσαν μια κανονιστική και ανθρωπιστική αξία, αναφερόμενοι στην υποχρέωση για αποδοχή και ίση αντιμετώπιση του διαφορετικού. Ο δεύτερος κεντρικός άξονας των θεμάτων αφορά στην απόδοση αιτίων για την ύπαρξη των διακρίσεων στο σχολικό περιβάλλον, όπου οι εκπαιδευτικοί έκαναν λόγο για ευθύνη της οικογένειας, του σχολείου, αλλά και των ίδιων των αλλοδαπών ως υπαίτιους των διακρίσεων. Ειδικότερα, οι περισσότεροι εκπαιδευτικοί υποστήριξαν πως ο ρατσισμός των αλλοδαπών μαθητών καλλιεργείται από τους γονείς των μαθητών στις οικίες τους και οι μαθητές/τριες μεταφέρουν τις αντιλήψεις αυτές στο σχολικό χώρο. Ακόμη, απέδωσαν την αδιαφορία για το σχολείο και την παραβατική συμπεριφορά των αλλοδαπών μαθητών στους γονείς, υποστηρίζοντας πως το σχολείο μπορεί να κάνει ελάχιστα πράγματα για αυτούς τους μαθητές/τριες, αν δεν υπάρχει μέριμνα από τους γονείς. Συμπερασματικά, η έρευνα εμφάνισε παρόμοιους προσανατολισμούς με άλλες έρευνες ως προς την κατασκευή της διάκρισης και του ρατσισμού αλλά και ως προς τη δυναμική των ρεπερτορίων που χρησιμοποιούν οι εκπαιδευτικοί. Ιδιαίτερα εμφανής κατέστη η χρήση ρητορικών στρατηγικών οι οποίες εξυπηρετούν συγκεκριμένες λειτουργίες (π.χ. αποποίηση, δικαιολόγηση, νομιμοποίηση, εκλογίκευση κ.ά.), εδραιώνοντας, με αυτόν τον τρόπο, έναν κυρίαρχο λόγο που απεμπολεί τη συστημική φύση των διακρίσεων την ίδια στιγμή που αυτές αναπαράγονται και διαιωνίζονται σε βάρος των μειονοτήτων. Κεντρικό χαρακτηριστικό που διαπερνά τον λόγο τους αποτέλεσε η διαχείριση της επαγγελματικής τους ταυτότητάς και η επιθυμία της θετικής αυτό-παρουσίασής τους. Η έρευνα αυτή εμπλουτίζει τη βιβλιογραφία ως προς τις αναπαραστάσεις της διάκρισης στον Ελλαδικό χώρο εν γένει αλλά και πιο συγκεκριμένα στον εκπαιδευτικό χώρο, καθώς οι υπάρχουσες μελέτες εστιάζουν, για παράδειγμα, στις αντιλήψεις των εκπαιδευτικών για ζητήματα ένταξης μεταναστών μαθητών και όχι ειδικά για φαινόμενα ρατσισμού και κοινωνικών διακρίσεων εντός του σχολικού περιβάλλοντος. Τα ευρήματα της έρευνας είναι χρήσιμο να αξιοποιηθούν από τους ίδιους τους εκπαιδευτικούς για κριτικό αναστοχασμό απέναντι στην εκπαιδευτική πολιτική περί ρατσισμού και διακρίσεων την οποία διαμορφώνουν και οι ίδιοι σε έναν μεγάλο βαθμό με τον λόγο και τη δράση τους.
|
Αναπαραστάσεις της διάκρισης στον λόγο εκπαιδευτικών δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης
