| Περίληψη |
'Τα τελευταία χρόνια καταβάλλεται έντονη προσπάθεια παγκοσμίως σε επιστημονικό και κοινωνικό επίπεδο με στόχο να αυξηθούν τα ποσοστά δωρεάς και επιτυχών μεταμοσχεύσεων σε κάθε χώρα. Παρόλες τις προσπάθειες και την σχετική δημοσιότητα, υπάρχουν ακόμα μεγάλες λίστες αναμονής και πολυετείς καθυστερήσεις στις μεταμοσχεύσεις, με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας να αναφέρει ότι για το 2017 καλύφθηκαν μόνο το 10% των παγκόσμιων αναγκών. Η κύρια πηγή δωρεών συμπαγών οργάνων προέρχεται από δωρητές που έχουν διαγνωστεί με εγκεφαλικό θάνατο με βάση συγκεκριμένα κριτήρια και πρωτόκολλα. Τα απαραίτητα βήματα περιλαμβάνουν την ορθή διάγνωση του εγκεφαλικού θανάτου, τον λεπτομερή έλεγχο και χαρακτηρισμό του δωρητή ως κατάλληλο από τον αρμόδιο θεσμοθετημένο φορέα που στη Ελλάδα ονομάζεται Εθνικός Οργανισμός Μεταμοσχεύσεων (Ε.Ο.Μ.), την συνιστώμενη υποστήριξη των βιολογικών λειτουργιών του δωρητή και των οργάνων του, και τέλος την παροχή της απαραίτητης στήριξης και συμπόνιας προς την οικογένεια του δωρητή. Το μεγαλύτερο μέρος των διαδικασιών που σχετίζονται με την δωρεά οργάνων λαμβάνει χώρα στις Μονάδες Εντατικής Θεραπείας των νοσοκομειακών μονάδων, με το προσωπικό να αναλαμβάνει τη διαδικασία διάγνωσης του εγκεφαλικού θανάτου, την υποστήριξη του ασθενούς, αλλά και το δύσκολο έργο της επικοινωνίας με την οικογένεια του δωρητή. Σημαντικό ρόλο παίζει επίσης και το νομικό πλαίσιο της εκάστοτε χώρας με την Ελλάδα να έχει υιοθετήσει το σύστημα εξαίρεσης (opt-out system), δηλαδή την ανάγκη της γραπτής αίτησης εξαίρεσης από την διαδικασία της δωρεάς του ασθενούς. Επιπροσθέτως, στην Ελλάδα, σημαντικό ρόλο παίζει και η γνώμη των συγγενικών προσώπων που πρέπει να συμφωνήσουν στην δωρεά. Σύμφωνα με δεδομένα της Ευρωπαϊκής Ένωσης η Ελλάδα βρίσκεται πολύ χαμηλά στον κατάλογο των επιδόσεων δωρεάς οργάνων όπως μετριέται από τον Δείκτη Δωρεάς ανά εκατομμύριο πληθυσμού. Πιο συγκεκριμένα το 2017 η Ελλάδα βρέθηκε στην προ τελευταία θέση του συγκεκριμένου καταλόγου με 6 δότες ανά εκατομμύριο πληθυσμού, με πρώτη την Ισπανία με 47 δότες.
Σκοπός
Σκοπός της παρούσας έρευνας να συλλεχθούν και να διερευνηθούν αναδρομικά τα δημοσιευμένα άρθρα που αφορούν τον εγκεφαλικό θάνατο και την ακόλουθη δωρεά οργάνων σε Μονάδες Εντατικής Θεραπείας των Δημόσιων Νοσοκομείων της Ελλάδας την τελευταία δεκαετία.
Μεθοδολογία
Η μεθοδολογία που χρησιμοποιήθηκε στην παρούσα μελέτη ήταν η συστηματική ανασκόπηση με βάση τις οδηγίες PRISMA. H αναζήτηση βιβλιογραφίας χωρίστηκε σε δύο μέρη: 1) αναζήτηση ξενόγλωσσων δημοσιεύσεων σε περιοδικά με κρίση με την χρήση της βάσης δεδομένων PUBMED®, και 2) αναζήτηση ελληνικής βιβλιογραφίας με την χρήση του Google Scholar® το οποίο μπορεί να αναζητήσει και σε αποθετήρια πτυχιακών, μεταπτυχιακών και διδακτορικών εργασιών. Τα κριτήρια αναζήτησης και ένταξης ήταν οι όροι (ελληνικοί ή αγγλικοί) «Organ donation» και «Brain death» και «Greece» και «2010-2020». Τελικό κριτήριο ένταξης ήταν η διαθεσιμότητα στην εργασία δεδομένων μεταμόσχευσης και εγκεφαλικού θανάτου στην Ελλάδα.
Αποτελέσματα
Μετά την ολοκλήρωση της αναζήτησης και αξιολόγησης των εργασιών και των δεδομένων εντάχθηκαν στην μελέτη μία ξενόγλωσση και 7 ελληνικές εργασίες με δεδομένα δωρεάς οργάνων. Τα δεδομένα περιλαμβάνουν αριθμό εγκεφαλικών θανάτων, αριθμό δωρητών, δείκτη δωρεάς ανά εκατομμύριο πληθυσμού και αριθμό μεταμοσχεύσεων διαφορετικών συμπαγών οργάνων. Συγκεκριμένα σε ότι αφορά τον δείκτη δωρεάς ανά εκατομμύριο πληθυσμού κατά τα έτη 2010-2020 αυτός κυμάνθηκε από χαμηλότερη τιμή 3,5 τα έτη 2015 και 2017 ως μέγιστο 7,2 το έτος 2011. Η Ελλάδα εμφανίζει πολύ χαμηλότερα (υποδιπλάσια) ποσοστά σε σχέση με άλλες Ευρωπαϊκές χώρες (Γαλλία, Ιταλία, Γερμανία, Ουγγαρία, Αγγλία, Η.Π.Α.) σε όλα τα ποσοστά μεταμόσχευσης. To 2016 η Ελλάδα έχει χαμηλότερα ποσοστά δωρεάς ανά εκατομμύριο πληθυσμού σε σχέση με χώρες με αντίστοιχο πληθυσμιακό μέγεθος. Η τιμή του δείκτη της Ελλάδας ήταν 4,7 με αντίστοιχα 30 στο Βέλγιο, 25,3 στην Τσεχία, 18,6 στην Ουγγαρία, 32,7 στην Πορτογαλία, 23,5 στην Λευκορωσία, ενώ το 2017 βρέθηκε στην προτελευταία θέση ανάμεσα στις χώρες της Ε.Ε., μόλις πάνω από την Ρουμανία. Τα νοσοκομειακά κριτήρια και οι οδηγίες που τηρούνται δεν διαφέρουν ιδιαίτερα ανάμεσα στην Ελλάδα και τις προαναφερθείσες χώρες τόσο σε ότι αφορά την επιβεβαίωση του εγκεφαλικού θανάτου όσο και στα κριτήρια χρήσης ή απόρριψης των οργάνων. Επίσης, το νομοθετικό πλαίσιο της «εικαζόμενης συναίνεσης» είναι παρόμοιο σε Ελλάδα και Ισπανία, αν και το ελληνικό σύστημα θεωρείται πιο ελαστικό. Όμως αν και το 43% των Ελλήνων θα προχωρούσε σε δωρεά οργάνων, όταν έρθει η στιγμή της απόφασης συναίνεσης δωρεάς οργάνων συγγενικού προσώπου δεν συναινούν. Ο λόγος της μη δωρεάς αποδίδεται σε ποσοστό 45% στην έλλειψη εμπιστοσύνης στο σύστημα, σε 30% σε φόβο και τέλος σε 10% σε θρησκευτικούς λόγους. Οι αιτίες αυτές άμεσα ή έμμεσα συνδέονται με την άγνοια και την έλλειψη σωστής τεκμηριωμένης ενημέρωσης.
Συμπεράσματα
Σε σχέση με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο, ο δείκτης δωρεάς οργάνων στην Ελλάδα είναι χαμηλότερος την τελευταία δεκαετία 2010-2020. Ειδικά κατά τα τελευταία χρόνια η Ελλάδα παραμένει σταθερά στις τρεις τελευταίες θέσεις χωρίς να εμφανίζει σημάδια βελτίωσης. Οι λόγοι έχουν να κάνουν με την χαμηλή ενημέρωση και ευαισθητοποίηση του κοινού καθώς και την διστακτικότητα και την μη εμπιστοσύνη στο σύστημα μεταμοσχεύσεων. Επιπροσθέτως, είναι απαραίτητες τροποποιήσεις-βελτιώσεις στο νομικό πλαίσιο που ορίζει την διαδικασία της συναίνεσης σε δωρεά κάνοντάς το πιο εύκαμπτο και αποτελεσματικό. Ο Ε.Ο.Μ. καλείται να αναλάβει ακόμα περισσότερες πρωτοβουλίες και παρεμβάσεις σε ιατρικά θέματα, νομοθετικά ζήτημα και ενημέρωσης των πολιτών προκειμένου να βελτιωθούν άμεσα τα νούμερα δωρεάς οργάνων στην Ελλάδα.
|
Εγκεφαλικός θάνατος και δωρεά οργάνων στην Ελλάδα : η σημερινή αποτύπωση μέσα από τα δεδομένα μιας ανασκόπησης
