| Περίληψη |
Η αυτοφαγία είναι ένας φυσιολογικός ευκαρυωτικός μηχανισμός που
διατηρεί την κυτταρική ομοιόσταση. Είναι το κύριο κυτταρικό καταβολικό
μονοπάτι, το οποίο διασπά μακρομόρια όπως πρωτεΐνες, λιπίδια και οργανίδια,
μέσω του κύριου αποικοδομητικού οργανιδίου, του λυσοσώματος. Παρόλο που
αρχικά θεωρήθηκε ως οδός μαζικής αποδόμησης, τα πρόσφατα στοιχεία
υπογραμμίζουν τον ιδιαίτερα επιλεκτικό χαρακτήρα του. Αυτός ο αυστηρά
ελεγχόμενος, μηχανισμός λαμβάνει χώρα υπό φυσιολογικές συνθήκες αλλά
μπορεί να προκληθεί και από διάφορες μορφές κυτταρικού στρες, όπως η
στέρηση θρεπτικών ουσιών, το οξειδωτικό στρες και η βλάβη του DNA. Μπορεί
να διαιρεθεί σε τρεις μηχανισμούς, την μακροαυτοφαγία, που αναφέρεται ως
αυτοφαγία, την μικροαυτοφαγία και την αυτοφαγία με πρωτεΐνες-συνοδούς.
Ο πυρήνας είναι το μεγαλύτερο οργανίδιο του κυττάρου, ωστόσο, οι
μηχανισμός στους οποίους βασίζεται η ομοιόστασή του, δηλαδή η ανακύκλωσή
του μέσω αυτοφαγίας ή άλλων καταβολικών μονοπατιών δεν είναι γνωστοί. Ο
πυρήνας αποτελείται από μια μεγάλη ποικιλία μακρομορίων, τα οποία μπορούν να
είναι αποκλειστικά πυρηνικά ή να εναλάσσονται διαρκώς μεταξύ του πυρήνα
(νουκλεοπλάσματος) και του κυτταροπλάσματος μέσω της φωσφολιπιδικής διπλoστιβάδας του. Η εσωτερική πυρηνική μεμβράνη αποτελείται κυρίως από τις
λαμίνες, τις πρωτεΐνες SUN, την εμερίνη και την ΗΡ1 που αλληλεπιδρά με την
χρωματίνη και επηρεάζει τον εντοπισμό της και συνεπώς την γονιδιακή έκφραση.
Οι πρωτεΐνες SUN αλληλεπιδρούν με τις νεσπρίνες (SYNEs), οι οποίες είναι
πρωτεΐνες εξωτερικής πυρηνικής μεμβράνης που συνδέουν τον πυρήνα με τον
κυτταροσκελετό. Οι πρωτεΐνες SUN μαζί με τις νεσπρίνες σχηματίζουν το
σύμπλοκο LINC (συνδετήρας του συμπλέγματος πυρηνοσκελετού-
κυτταροσκελετού). Οι νεσπρίνες ρυθμίζουν την πυρηνική μεταφορά, το σχήμα
του πυρήνα, καθώς και την μεταφορά συστατικών και μακρομορίων μέσα και έξω
από τον πυρήνα.
Η νουκλεοφαγία περιγράφηκε αρχικά στον σακχαρομύκητα, με δύο
μορφές, την τμηματική μικροπυρηνοφαγία (PMN) και την όψιμη πυρηνοφαγία
(LN). Έτσι, οι ζυμομύκητες εκτελούν μικροπυρηνοφαγία καθώς και
μακροπυρηνοφαγία σε φυσιολογικές συνθήκες ή μετά από πείνα. Στα θηλαστικά
από την άλλη, το πυρηνικό LC3 αλληλεπιδρά με την λαμίνη Β μέσω της ειδικής
και συγκεκριμένης LIR αλληλουχίας του, την οποία μεταφέρει μαζί με
ετεροχρωματίνη στο κυτταρόπλασμα για λυσοσωμική αποδόμηση. Σε αντίθεση
με τη ζύμη, η πείνα ή η αναστολή mTOR (mechanistic Target Of Rapamycin) δεν
προκαλεί αυτήν την απόκριση με τη λαμίνη, τονίζοντας την ειδικότητα των
διαφορετικών μεθόδων νουκλεοφαγίας σε διαφορετικά είδη. Η γενετική αναστολή αυτού του τύπου νουκλεοφαγίας οδηγεί σε πρόωρη γήρανση, αν και ο
ακριβής μηχανισμός δεν έχει ακόμη διευκρινιστεί.Επιπρόσθετα, το DNA έχει
αποδειχθεί ότι προκαλεί αυτοάνοσες διαταραχές όταν δεν αποδομείται από το
λυσοσωμάτιο. Η ανεπάρκεια σε Dnase2a, το ένζυμο που είναι υπεύθυνο για την
αποδόμηση του DNA, προκαλεί συσσώρευση DNA εκτός πυρήνα κάτι το οποίο
προκαλεί σοβαρή φλεγμονώδη απόκριση μέσω της οδού STING. Η ανεπάρκεια
της Dnase2a αποκαλύπτει τη λυσοσωμική κάθαρση του κατεστραμμένου
πυρηνικού DNA μέσω αυτοφαγίας. Η συμβολή της δυσλειτουργικής επιλεκτικής
αυτοφαγίας στον νευροεκφυλισμό είναι γνωστή, όταν συσσωματώματα
πρωτεϊνών και οργανιδίων είναι άμεσο αποτέλεσμα της ελαττωματικής
αυτοφαγίας. Οι ασθένειες πολυγλουταμίνης (PolyQ) προκαλούνται από την
επέκταση των επαναλήψεων CAG στα γονίδια που κωδικοποιούν τις πρωτεΐνες
PolyQ. Η ατροφία του ‘Dentatorubral-pallidoluysian’ που προκαλεί αταξία, άνοια και
επιληψία, προκαλείται από μεταλλάξεις ατροφίνης και καταδεικνύει έναν
ιδιόμορφο παθολογικό τρόπο πυρηνοφαγίας.
Οι μεταβολές στην πυρηνική μορφολογία αποτελούν σημαντικό χαρακτη-
ριστικό της γήρανσης, των συνδρόμων και άλλων παθολογιών που σχετίζονται με
την γήρανση. Η μοριακή βάση και η φυσιολογική σημασία αυτών των αλλαγών
παραμένουν ασαφείς. Εδώ, δείχνουμε ότι η πυρηνοφαγία, η αυτοφαγική αποδό-μηση του πυρηνικού υλικού, είναι ένας σημαντικός καθοριστικός παράγοντας για
το μέγεθος του πυρηνίσκου. Διαπιστώνουμε ότι η πρωτεΐνη αγκύρωσης πυρηνι-
κού φακέλου του νηματώδη Caenorhabditis elegans, ANC-1 και οι ορθόλογές της
στα θηλαστικά, νεσπρίνη 1 και 2, είναι βασικοί ρυθμιστές της νουκλεοφαγίας. Η
εξασθένηση της νουκλεοφαγίας μειώνει την αντίσταση στο στρες και τη μακρο-
ζωία, η οποία προκαλείται από ασθενή σηματοδότηση ινσουλίνης και του προσο-
μοιάζοντος στην ινσουλίνη αυξητικού παράγοντα (insulin/IGF1). Είναι αξιοσημείω-
το ότι η πυρηνοφαγία απαιτείται για τη διατήρηση του μικρού πυρηνίσκου, που
είναι ένδειξη μακροζωίας. Πράγματι, η αφθονία των κυριότερων συστατικών του
πυρηνίσκου, όπως η φιμπριλαρίνη και τα νουκλεολικά προϊόντα, 18S rRNA και 45S
rRNA, ρυθμίζεται από την πυρηνική αυτοφαγία. Έτσι, η ανακύκλωση της πυρηνι-
κής μεμβράνης και άλλων πυρηνικών συστατικών μέσω της νουκλεοφαγίας είναι
ένας εξελικτικά συντηρημένος μηχανισμός διασφάλισης μακροζωίας που προω-
θεί τη νεανικότητα και καθυστερεί τη γήρανση υπό συνθήκες στρες, διατηρώ-
ντας την πυρηνική αρχιτεκτονική και αποτρέποντας την πυρηνική επέκταση.
Γενικότερα, το μέγεθος του πυρηνίσκου είναι βιοδείκτης για τη διάρκεια
ζωής του οργανισμού ανεξάρτητα από τον τύπο των κυττάρων. Στον C. elegans,
τα daf-2, eat-2, ife-2 και glp-1 μεταλλαγμένα ζώα, που ζουν περισσότερο από τα
αγρίου τύπου στελέχη αποτελούνται από κύτταρα με μικρότερους πυρηνίσκους
σε σύγκριση με τα φυσιολογικά. Έτσι, αυτά τα μονοπάτια σηματοδότησης επεκτείνουν τη διάρκεια ζωής τουλάχιστον μερικώς μέσω του ελέγχου του
μεγέθους του πυρηνίσκου και της ριβοσωμικής βιογένεσης. Ομοίως, σε
σύνδρομα πρόωρης γήρανσης όπως το σύνδρομο Hutchison-Gilford progeria, τα
κύτταρα εμφανίζουν μεγαλύτερους πυρηνίσκους, υποδηλώνοντας αυξημένους
ρυθμούς βιογένεσης ριβοσώματος και πρωτεϊνικής μετάφρασης.
Εν κατακλείδι, αποκαλύπτουμε έναν νέο μηχανισμό με τον οποίο
πρωτείνες της πυρηνικής μεμβράνης, οι νεσπρίνες, ανακυκλώνονται επιλεκτικά
μέσω της αυτοφαγίας, ειδικά σε συνθήκες θερμιδικού περιορισμού in vivo.
Παραδόξως, πρόκειται για μία αμφίδρομη αλληλεπίδραση, καθώς οι νεσπρίνες
φαίνεται να προάγουν τον σχηματισμό αυτοφαγοσωμάτων, που θα μπορούσε
ενδεχομένως να δρα ως αρνητική ανατροφοδότηση. Επιπλέον, διαπιστώνουμε
ότι η αυτοφαγία που επάγεται από πείνα, μέσω των νεσπρινώνκαθορίζει το
μέγεθος του πυρηνίσκου μέσω ενός νέου και εξελικτικά διατηρημένου
κυτταρικού μηχανισμού με το να ελέγχει τα επιπέδα της φιμπριλαρίνης, της
βασικής πρωτεΐνης του πυρηνίσκου. Επισημαίνουμε το γεγονός ότι η
φιμπριλαρίνη είναι υπόστρωμα της αυτοφαγίας που επάγεται από πείνα. Υπό
θερμιδικό περιορισμό, που προκαλεί παράταση στη διάρκεια ζωής, η αυτοφαγία
και οι νεσπρίνες δρουν στο ίδιο μοριακό μονοπάτι για τη ρύθμιση της ριβοσωμικής βιογένεσης. Αυτός ο διακριτός μηχανισμός πυρηνοφαγίας θα
μπορούσε να λειτουργήσει ως ρεοστάτης για τη φυσιολογική γήρανση.
|
Nuclear homeostasis in aging and age-related neurodegeneration : Nucleophagy and DNA damage repair mechanisms
