| Περίληψη |
Το χερσαίο γένος σαλιγκαριών Metafruticicola von Ihering 1892 εξαπλώνεται στη ΒΑ Μεσόγειο από τα νησιά του Αιγαίου μέχρι το Ισραήλ με έντονη παρουσία και διαφοροποίηση στον αιγαιακό νησιωτικό χώρο και την Κρήτη. Σήμερα, αναγνωρίζονται 25 μορφολογικά είδη, δύο εκ των οποίων πολυτυπικά, με τα μισά από αυτά να κατανέμονται στον χώρο του Αιγαίου. Η ταξινόμηση εντός του γένους (υπογένη, είδη, υποείδη) βασίζεται σχεδόν αποκλειστικά σε κελυφικά μορφολογικά χαρακτηριστικά και πιο συγκεκριμένα στο μικροανάγλυφό του. Η χρήση ανατομικών δεδομένων στην ταξινόμηση είναι πολύ περιορισμένη, ενώ οι φυλογενετικές σχέσεις μεταξύ των ειδών δεν έχουν ποτέ μελετηθεί ως τώρα. Επιπροσθέτως, δεν υπάρχουν καθόλου πληροφορίες πάνω στη βιολογία και οικολογία κανενός εκπροσώπου του γένους, παρά αποσπασματικών πληροφοριών.
Η παρούσα διατριβή είχε τρεις κύριους στόχους. Αρχικός στόχος υπήρξε η μορφολογική μελέτη του υλικού του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας Κρήτης, με έμφαση στους ανατομικούς χαρακτήρες μη μελετημένων κυρίως ειδών. Ωστόσο, κυρίαρχο στόχο αποτέλεσε η εξελικτική διερεύνηση του γένους με έμφαση στον χώρο του Αιγαίου και με χρήση όλων των τάξων του αρχιπελάγους, μέσω διαφορετικών γενετικών και γενωμικών δεδομένων (αλληλούχιση Sanger, Νέας Γενιάς Αλληλούχηση). Τέλος, διερευνήθηκε η αναπαραγωγική στρατηγική και δραστηριότητα στους πληθυσμούς τριών συμπάτριων ειδών του γένους.
Ως αποτέλεσμα, παρουσιάζεται μια πλήρως επιλυμένη φυλογένεση με τη χρήση γενετικών [μιτοχονδριακών (16S rRNA & COI) και πυρηνικών (ITS1, 5,8S-ITS2-28S rRNA, 60SL17, 60SL13, 60SL7, RPL14) τόπων] και γενωμικών δεδομένων [χιλιάδες μονονουκλεοτιδικοί πολυμορφισμοί (SNPs), βάσει πέψης με διπλά ένζυμα περιορισμού(ddRADseq)], μέσω των μεθόδων Μπεϋζιανής Συμπερασματολογίας και Μέγιστης Πιθανοφάνειας και χρησιμοποιώντας τα αδερφά γένη Cyrnotheba και Hiltrudia ως εξωομάδες. Οι φυλογενετικές/ φυλογενωμικές αναλύσεις υποστήριξαν την μη-μονοφυλετικότητα της Metafruticicola, αποκαλύπτοντας την ύπαρξη τεσσάρων διακριτών γενεαλογικών γραμμών απομακρυσμένων μεταξύ τους. Επιπλέον, η σημερινή ταξινομική υποδιαίρεση του γένους σε τέσσερα υπογένη δεν υποστηρίζεται. Η μοριακή φυλογένεση με χρήση δεδομένων νέας γενιάς αλληλούχησης ddRADseq αποκάλυψε ένα ξεκάθαρο γεωγραφικό μοτίβο για την διαφοροποίηση του γένους στον χώρο του Αιγαίου. Η ανάδυση του γένους έλαβε χώρα κατά το τέλος της Κρίσης Αλατότητας του Μεσσηνίου περί τα 5 εκ. χρ. πριν, κατά πάσα πιθανότητα από την περιοχή της δυτικής Μικράς Ασίας, ενώ κύριος μοχλός διαφοροποίησης υπήρξαν διάφορα πλειοκαινικά και πλειστοκαινικά γεγονότα διασποράς, με κατεύθυνση από ανατολή προς δύση στον χώρο του Αιγαίου. Οι κελυφικοί χαρακτήρες αποδείχτηκε ότι είναι ακατάλληλοι για την ταξινομική οριοθέτηση ειδών, πόσω μάλλον για φυλογενετική χρήση. Από την άλλη, η θηλοειδής δομή του πέους (penial papilla) είναι ένας αξιόπιστος ταξινομικός χαρακτήρας οριοθέτησης τάξων, καθώς η μέχρι τώρα μελέτη έδειξε σύμπνοια της μοναδικότητάς τους με τις ανακτημένες μονοφυλετικές οντότητες.
Η βιολογία και οικολογία του γένους μελετήθηκε μέσω μηνιαίων δειγματοληψιών και παρατηρήσεων σε φρυγανικό οικοσύστημα στην περιοχή Γουβών Ηρακλείου για 32 μήνες με τη μέθοδο των τετραγώνων εμβαδού ενός m2. Τα είδη του γένους ακολουθούν την τυπική ετήσια στρατηγική δραστηριότητας και αναπαραγωγής των σαλιγκαριών της νοτίου Ελλάδας, με ενεργητική περίοδο και αναπαραγωγή κατά τους φθινοπωρινούς και χειμερινούς μήνες και μια παρατεταμένη πολύμηνη αδρανή περίοδο από το Μάιο μέχρι πολλές φορές και τον Οκτώβρη. Η αναπαραγωγή λαμβάνει χώρα Οκτώβρη-Νοέμβρη και τα πρώτα νεογνά εμφανίζονται στον πληθυσμό μέσα στον Δεκέμβριο. Η κατανομή των βροχών και ο ετήσιος υετός αποτελεί ίσως τον σημαντικότερο αβιοτικό παράγοντα στην επιτυχία κάθε αναπαραγωγικής περιόδου. Όσον αφορά την περίοδο δραστηριότητας των ενηλίκων και υποενήλικων ατόμων, αυτή είναι στην ουσία πολύ μικρότερη της υγρής περιόδου, ιδίως για τη M. naxiana, ένα μακρόβιο ζώο με περίοδο ενηλικίωσης μεταξύ τριών και τεσσάρων ετών. Εν αντιθέσει, τα είδη M. sublecta και M. noverca έχουν ένα πολύ μικρότερο χρόνο ενηλικίωσης, που κυμαίνεται μεταξύ ενός και δύο ετών.
|
Φυλογεωγραφία, βιολογία & οικολογία του χερσαίου γένους γαστεροπόδων Metafruticicola Ihering, 1892 (Gastropoda, Hygromiidae)
