| Περίληψη |
Η αισθητική αποτίμηση στις αποφάσεις του Συμβουλίου της Επικρατείας, είτε αυτές έχουν
αυστηρή νομική αναφορά είτε εκφράζουν ένα common sensus, έχει ιδιαίτερη βαρύτητα λόγω
του κανονιστικού χαρακτήρα των αποφάσεων αυτών, με σοβαρό αντίκτυπο στην ερμηνεία
και θεσμοθέτηση κανόνων περιβαλλοντικής ηθικής. Πώς όμως εννοείται η «αισθητική του
περιβάλλοντος» στο Ελληνικό Δίκαιο και με ποιο τρόπο οι αποφάσεις του έχουν επηρεαστεί
απ’ τις φιλοσοφικές θεωρίες περί αισθητικής; Βάσει ποιων στοιχείων αποτιμάται η
«αισθητική» και ποιο ακριβώς είναι το αντικείμενο αισθητικής σημασίας ή αισθητικής αξίας το
οποίο προστατεύει ο Νόμος; Υπάρχουν αρχές ή κανόνες στην αισθητική ικανά ν’ αποτελέσουν
βάση κανονιστικού χαρακτήρα για τη περιβαλλοντική προστασία; Στα πλαίσια της
διερεύνησης των παραπάνω ερωτημάτων εξετάστηκαν οι αναφορές περί αισθητικής στο
ελληνικό Δίκαιο για το συνολικά προστατευτέο αγαθό του άρθρου 24 του Συντάγματος δηλ.
το φυσικό και πολιτιστικό περιβάλλον, και προσδιορίστηκαν τα στοιχεία αισθητικής
αξιολόγησης που αναφέρονται στις αποφάσεις της Νομολογίας του ΣτΕ.
Στη συνέχεια, καθώς η αισθητική -ως φιλοσοφικός στοχασμός γύρω απ’ τη φύση του
ενδιαφέροντος προς ορισμένα αντικείμενα πολύτιμα μ’ έναν ιδιόμορφο τρόπο- δέχεται
ισχυρές επιδράσεις απ’ τις φιλοσοφικές θεωρίες και επειδή οι αποφάσεις του ΣτΕ που
σχετίζονται με αισθητική αποτίμηση δεν αναφέρονται σε συγκεκριμένο θεωρητικό φιλοσοφικό
πλαίσιο, επιχειρήθηκε να προσδιοριστεί το πλαίσιο αυτό και να κατανοηθεί η ταυτότητά του.
Προς τούτο, μέσω της έρευνας των αισθητικών θεωριών στη διάρκεια της ιστορίας, έγινε
προσπάθεια να εντοπιστεί ο πυρήνας της φιλοσοφίας που διαμορφώθηκε από διάφορα
στοιχεία φιλοσοφικής σκέψης και να μελετηθεί ο αντίκτυπος των φιλοσοφικών θεωριών στις
αισθητικές θεωρίες για να γίνει το σημερινό αναπτυγμένο σύστημα που εκφράζεται στο
ελληνικό Δίκαιο. Οι φιλοσοφικές θεωρίες εκτίθενται αναγκαστικά συνοπτικά χωρίς να
απαιτείται εμπεριστατωμένη τεκμηρίωση και στο μέτρο που εξυπηρετούν τις ανάγκες της
παρούσας έρευνας.
Τι είναι αυτό που προσδίδει κάλλος στα πράγματα; Πώς εκδηλώνεται το «ωραίο» στην αισθητή
πραγματικότητα; Ποια είναι τα κριτήρια της αισθητικής αξίας; Ποια είναι η ιδιαίτερη φύση της
αισθητικής απόλαυσης; Μέσα απ’ την ανάλυση των αισθητικών θεωριών και στη βάση των
παραπάνω ερωτημάτων εντοπίζονται δυο βασικοί προσανατολισμοί ενδιαφέροντος: Ο ένας
προσδιορίζεται με τον όρο «ωραίο» και υπαγορεύει τη περιγραφή και ανάλυση των
κυρίαρχων αισθητικών ποιοτήτων, όπως την έχουν προσδιορίσει οι στοχαστές, ενώ ο άλλος
προσδιορίζεται με τον όρο «καλαισθησία» ή «γούστο» και απαιτεί την διερεύνηση της φύσης
της ετυμηγορίας του κριτικού, της φύσης της κρίσης του και της αιτιολόγησής της, επομένως
συνεπάγεται μια κανονιστική έρευνα. Οι δυο όμως αυτές θεματικές διαστάσεις έχουν στενούς
δεσμούς και συχνά διαπλέκονται μεταξύ τους ενόψει και του ότι η ανάλυση των θεωριών περί
αισθητικής αποβλέπει στο να διευκρινίσει τη φύση της αισθητικής απόλαυσης και να
σταθεροποιήσει τις ταλαντευόμενες ιδέες περί γούστου ή καλαισθησίας.
{PA 5
Με την επεξεργασία του υλικού των αναφορών αισθητικής αποτίμησης της Νομολογίας του ΣτΕ
και την επίκληση των φιλοσοφικών θεωριών περί αισθητικής επιχειρήθηκε ν’ αναδειχθούν οι
«έννοιες» ή «ποιότητες» της αισθητικής στις οποίες βασίστηκαν αυτές οι αποτιμήσεις. Η
διερεύνηση αυτών των αισθητικών εννοιών στο πλαίσιο των διατυπωμένων αισθητικών
θεωριών αποτελεί την οδό κατανόησης της αισθητικής κρίσης της Νομολογίας.
Οι «αισθητικές έννοιες» που αναδείχτηκαν απ’ την έρευνα ταξινομήθηκαν σε επτά κατηγορίες με
βάση τις θεωρίες περί αισθητικής στις οποίες αυτές οι έννοιες κατέχουν σημαντική θέση. Οι
έννοιες αυτές που αποτελούν τα στοιχεία αισθητικής αποτίμησης και αισθητικής αξίας στη
Νομολογία ορίζονται μέσα απ’ τις αισθητικές θεωρίες ως οι απλές αισθητικές ποιότητες των
αντικειμένων Φύσης και Τέχνης και ως κοινές «ιδιότητες» όλων των «ωραίων» πραγμάτων. Η
ανάδειξη και εμπεριστατωμένη ανάλυση των εν λόγω «αισθητικών ποιοτήτων» συμβάλλουν
στην ανάπτυξη και αποσαφήνιση της έννοιας του «ωραίου», την εξήγηση της επίδρασής του,
την αιτιολόγηση των αξιολογικών κρίσεων που αναφέρονται σ’ αυτό και την κατανόηση του
αισθητικού βιώματος. Η ανάλυση αυτών των εννοιών γίνεται μέσα από ορισμένα
αντιπροσωπευτικά φιλοσοφικά ρεύματα, συγκεκριμένα μέσα απ’ τις θεωρίες που έχουν
διατυπωθεί απ’ τους προσωκρατικούς στοχαστές, τους φιλοσόφους της κλασικής
αρχαιότητας, της ελληνιστικής περιόδου και του νεοπλατωνισμού, τους στοχαστές του
Μεσαίωνα και της Αναγέννησης, τους εκπροσώπους του καρτεσιανού ρασιοναλισμού και της
εμπειριοκρατίας στο Διαφωτισμό, του γερμανικού ιδεαλισμού, της ενορασιοκρατίας του
ρομαντισμού, του κοινωνικού ρεαλισμού και σύγχρονου αντιφορμαλισμού, της
εμπειριοκρατικής φυσιοκρατίας, καθώς και τους μεταφυσικούς, τους υπαρξιστές και τους
φορμαλιστές του 20ου αιώνα.
Οι επτά (7) «έννοιες» ή «ποιότητες» ή στοιχεία αισθητικής σημασίας ή αισθητικής αξίας στην
αποτίμηση της Νομολογίας του ΣτΕ αποδίδονται ως: ιδιαιτερότητα, σύνθεση σε ξεχωριστή και
διακριτή ενότητα, μορφή, αρμονία, ποικιλότητα, κάλλος ή φυσικό κάλλος, ως επίσης και
αισθητική εμπειρία και απόλαυση. Η τελευταία έννοια προκύπτει απ’ την αισθητική
αξιολόγηση και έπεται αυτής, και μέσω αυτής το «ωραίο» γίνεται αισθητό. Ορισμένα απ’ τα
στοιχεία φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος που βάσει των παραπάνω εννοιών
αξιολογούνται στις αποφάσεις της Νομολογίας του ΣτΕ είναι: εκτάσεις δασικού χαρακτήρα ως
αισθητικά δάση για αισθητική απόλαυση, υγροβιότοποι και υδάτινα συστήματα με αξιόλογα
αισθητικά στοιχεία, τοπία αξιόλογων φυσικών συστημάτων που με τη ποικιλότητα,
πολυμορφία & εναλλαγή των στοιχείων τους προβάλλουν σαφέστερα τις μορφές τους,
περιοχές ιδιαιτέρου φυσικού κάλλους που με την ιδιαίτερη μορφή και σύνθεσή τους
αποτελούν στοιχεία συλλογικής ταυτότητας, δημιουργήματα της φύσης και του πολιτισμού σε
αρμονική σύνδεση και συνοχή που μέσω αυτών διατηρούνται οι ιστορικές μνήμες και οι
αισθητικές αξίες, αξιόλογα φυσικά συστήματα των οποίων η ισορροπία και αρμονία των
συστατικών στοιχείων τους είναι παράγοντας διατήρησης της ιδιαίτερης φυσιογνωμίας τους,
ευαίσθητα φυσικά γεωσυστήματα των οποίων τα ιδιαίτερα μορφολογικά και
φυσικογεωγραφικά χαρακτηριστικά είναι αγαθά της φυσικής κληρονομιάς, βιολογικές
οντότητες και φυσικοί σχηματισμοί τοπίου είτε ως ιδιαίτερες επιμέρους μορφές είτε ως
{PA 6
ιδιαίτερα στοιχεία που συνθέτουν τη μορφή μιας όμορφης και ξεχωριστής εικόνας, η ενότητα
και αυτοτέλεια συνόλων φυσικού και πολιτιστικού χαρακτήρα και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά
της μορφής των στοιχείων τους, περιαστικά δάση αναψυχής, άλση και πάρκα εντός πόλεων
και οικισμών που θεωρούνται στοιχεία φυσικού περιβάλλοντος και αγαθά του πολιτισμού.
Ύστερα απ’ την αξιολόγηση των στοιχείων κατά τη διαδικασία ένταξης της κάθε μιας απ’ τις επτά
(7) αισθητικές ποιότητες μέσα σε συγκεκριμένο θεωρητικό πλαίσιο στη βάση των
φιλοσοφικών θεωριών που αναλύθηκαν, θα υποστηρίξουμε ότι η ταυτότητα των αποφάσεων
της Νομολογίας του ΣτΕ που αναφέρονται σε αισθητικές αποτιμήσεις του φυσικού και
πολιτιστικού περιβάλλοντος είναι ιδεαλιστική και συγκεκριμένα μια αισθητική θεώρηση
καντιανού τύπου με μια αποστασιοποίηση τόσο απ’ την υποκειμενικότητα της εμπειριοκρατίας
όσο κι απ’ την ρασιοναλιστική και φορμαλιστική αντίληψη.
|
Η ηθική θεώρηση του λόγου περί ασθητικής του περιβάλλοντος στη νομολογία του συμβουλίου της επικρατείας
