| Περίληψη |
Η διατριβή μελετά τη συγκρότηση του νοήματος στην επικοινωνιακή διάδραση με την παραδοχή ότι πέρα από τον γλωσσικό μηχανισμό για την πλήρη συγκρότηση/ανάκτηση του νοήματος ενεργοποιούνται μη γλωσσικοί μηχανισμοί. Το Α’ Μέρος αποτελεί κυρίως κριτική ανασκόπηση θεμάτων που άπτονται, ενδεικτικά, του ρόλου και της λειτουργίας της Θεωρίας της Νόησης (Mindreading / Theory of Mind), της από κοινού προσοχής (Joint Attention), της ασυμμετρίας της πρόβλεψης και της εξήγησης, της λειτουργίας γλωσσικών και μη γλωσσικών μηχανισμών, καταλήγοντας στην υπόθεση ενός ‘κοινού λειτουργικού’, το οποίο υποστηρίζουμε ότι διατρέχει την ανθρώπινη νόηση. Το Β’ Μέρος εστιάζεται στη μελέτη των τελεστών, γλωσσικών εργαλείων μέσω των οποίων κατευθύνονται μη γλωσσικοί μηχανισμοί στην προσθήκη νοήματος, και επικεντρώνεται στους αιτιολογικούς τελεστές. Ακολουθούμε τη τριμερή διάκριση των πεδίων περιεχομενικό, επιστημικό και γλωσσοπρακτικό (Sweetser 1990), και προτείνουμε τη διάκριση σε γνήσιες και κοινοτυπικές γλωσσικές πράξεις. Προβλέπουμε ότι αναπτυξιακά οι κοινοτυπικά γλωσσοπρακτικές χρήσεις θα προηγούνται των γνήσιων, κάτι που επιβεβαιώνεται από τα δεδομένα μας. Στο θεωρητικό πλαίσιο που προτείνουμε αναγνωρίζουμε τελεστές που λειτουργούν «εννοιακά», όπως το επειδή, οι οποίοι χρειάζονται πυροδότηση από γλωσσικά τεμάχια, έχουν μεγαλύτερες απαιτήσεις ρητότητας, και συγκροτούν βασικού επιπέδου εκνοήματα (explicatures) και τελεστές που λειτουργούν διαδικασιακά, όπως το γιατί και το αφού, οι οποίοι κινητοποιούν αναπαραστάσεις που δεν εξαρτώνται από τον γλωσσικό μηχανισμό και συγκροτούν ανώτερου βαθμού εκνοήματα. Οι δεύτεροι προσκομίζουν επιστημική και γλωσσοπρακτική πληροφορία και οι πρώτοι χρειάζονται ρητή δήλωση της επιστημικότητας ή της γλωσσοπρακτικότητας και συνεπώς παραμένουν στο περιεχομενικό πεδίο. Αναπτυξιακά, βάσει των δεδομένων μας για τη σειρά κατάκτησης των τελεστών, ισχυριζόμαστε ότι διαδικασιακές λειτουργίες προηγούνται «εννοιακών»: οι νοητικές λειτουργίες που ξεκινούν ασυνείδητα αναλύονται γλωσσικά στη συνείδηση κατά την ανάπτυξη. Έμφαση δίνεται στο αιτιολογικό αφού, το οποίο υποστηρίζεται ότι δεν είναι αμιγώς αιτιολογικός τελεστής, αλλά τελεστής που διαχειρίζεται το αμοιβαίο γνωσιακό περιβάλλον (Kalokerinos 2001, 2004), υπόθεση που ελέγχθηκε και επιβεβαιώθηκε πειραματικά. Συγκεντρώσαμε δεδομένα από 109 ενήλικες φυσικούς ομιλητές της ελληνικής και τα αποτελέσματα είναι συμβατά με το θεωρητικό πλαίσιο που δοκιμάσαμε. Επιπλέον, φάνηκε ότι το αφού μοιράζεται κοινές ιδιότητες με το puisque της γαλλικής (Zufferey 2014). Το προτεινόμενο θεωρητικό μοντέλο για τη μελέτη των αιτιολογικών τελεστών στον λόγο των ενηλίκων αναδιαρθρώνεται για την περίπτωση των παιδιών. Εντάσσοντας στην πρότασή μας το αμοιβαίο αντιληπτικό περιβάλλον της από κοινού προσοχής, προτείνουμε τα τρία επίπεδα του αφού χρονικά διατεταγμένα βάσει της μεταναπαραστατικής ικανότητας που προϋποθέτει η χρήση του σε διαφορετικά περιβάλλοντα. Επίσης, προτείνουμε μια αναπτυξιακή σειρά εμφάνισης των αιτιολογικών τελεστών της ελληνικής σε τρία στάδια: στο πρώτο το παιδί διαχειρίζεται το περιεχομενικό μη νοητικό πεδίο με πυροδότηση απλού βασικού εκνοήματος με τη χρήση του γιατί∙ στο δεύτερο το νοητικό και γλωσσοπρακτικό με πυροδότηση υψηλού επιπέδου εκνοήματος με τη χρήση των γιατί και αφού∙ στο τρίτο το νοητικό και γλωσσοπρακτικό με πυροδότηση σύνθετου βασικού εκνοήματος με τη χρήση του γιατί, του αφού και πλέον και του επειδή. Πραγματοποιήσαμε δύο πρωτότυπα πειράματα, με 32 και 9 συμμετέχοντες, 3;5 – 6;8 και 2;11 – 5;2 αντίστοιχα, και αντλήσαμε δεδομένα από δύο βάσεις δεδομένων για τη μελέτη της σειράς κατάκτησης των αιτιολογικών τελεστών της ελληνικής και τον έλεγχο της σχέσης ανάμεσα στα τρία πεδία τροπικότητας. Τα αποτελέσματα επιβεβαιώνουν το προτεινόμενο θεωρητικό πλαίσιο. Επιπλέον, δεδομένα δείχνουν ότι τα παιδιά από νωρίς συγκροτούν και διαχειρίζονται δομές με πολυπλοκότητα όπως αυτές με μη-πραγματικό γιατί. Λαμβάνουμε αυτό ως ένδειξη ότι οι περισσότεροι μη γλωσσικοί μηχανισμοί εκδηλώνονται ασύγχρονα και ως ένδειξη υπέρ της υποσυστημικής (modular) αρχιτεκτονικής της νόησης. Συνολικά, σε ό,τι αφορά την εξήγηση που αναφέρεται σε εμπρόθετους δράστες, φαίνεται ότι αυτή είναι δυνατή και εκκινεί χωρίς μια πλήρως διαμορφωμένη Θεωρία της Νόησης.
|
Γνωσιακοί μηχανισμοί επεξεργασίας νοήματος : νοητικά συστήματα που συνεργάζονται με τον γλωσσικό επεξεργαστή
