| Περίληψη |
Η παρούσα εργασία πραγματεύεται την κριτική θεωρία που διατύπωσαν οι εκπρόσωποι της Σχολής της Φρανκφούρτης, και συγκεκριμένα ο Αντόρνο και ο Χορκχάιμερ μέσα στο έργο τους Διαλεκτική του Διαφωτισμού, για να ασκήσουν κριτική στη νεωτερική κοινωνία. Συγκεκριμένα θίγεται το ζήτημα της εργαλειοποίησης της κοινωνίας και της επικράτησης της εργαλειακής ορθολογικότητας και εξετάζονται οι συλλογιστικές που ανέπτυξαν οι δύο θεωρητικοί για να επαναπροσδιορίσουν το πρόταγμα του διαφωτισμού. Με τον όρο «εργαλειακός» οι δύο θεωρητικοί περιγράφουν τον τρόπο που οι σύγχρονοί τους άνθρωποι αντιμετωπίζουν τα στοιχεία του κόσμου ως μέσα για την επίτευξη των στόχων τους. Επειδή η εργασία αφορά την ανάλυση του κειμένου της Διαλεκτικής του Διαφωτισμού, θα επικεντρωθεί στην επιλεκτική χρήση της επιστημονικής βιβλιογραφίας σε σχέση με το υπό ανάλυση αντικείμενο και τα ερωτήματα που συνιστούν την αφετηρία της μελέτης αυτής.
Στόχος αυτής της μελέτης είναι η περιγραφή και η διερεύνηση προβλημάτων που αφορούν την κριτική των σχέσεων εξουσίας και βίας, μέσα από μορφικά στοιχεία συγκρότησης της σκέψης και της πράξης σε διαφορετικές ιστορικές - κοινωνικές μορφές. Συγκεκριμένα οι δύο στοχαστές του έργου διερευνούν τον τρόπο με τον οποίο η πρόοδος μέσω της ανάπτυξης της γνώσης, όπως διατεινόταν ο διαφωτισμός για την απελευθέρωση του κόσμου από τη μέγγενη του φόβου και της μαγείας, συνετέλεσε στην ανάδυση διαφόρων μορφών ολοκληρωτισμού, με το Λόγο να υποβιβάζεται σε εργαλείο αυτοκυριαρχίας της αυτενέργειας των ατόμων για την τελική επικράτηση μιας αμοιβαίας συμφωνίας, που εξυπηρετεί τα καθεστώτα που αναδεικνύουν σε προτέρημα την αυτοματοποίηση της δράσης των ατόμων χωρίς την ενεργοποίηση της αυτόνομης σκέψης. Με τη μετατροπή της φύσης σε εργαλείο στην υπηρεσία του ατόμου για την επίτευξη των στόχων του, εργαλειοποιήθηκε ο Λόγος, η σκέψη και η λογική σε κοινωνικό και ατομικό επίπεδο, γεγονός που επέφερε την φθορά της ανθρωπότητας, την ίδια στιγμή που υποτίθεται ότι ο διαφωτισμός την κατέστησε δυνατή. Προκειμένου να γίνει κατανοητή η εσωτερική λογική της αμφιθυμίας του διαφωτιστικού προτάγματος, οι συγγραφείς ξεκινούν από τις απαρχές της πορείας του πολιτισμού περνώντας από τον τρόμο της φύσης στη μαγική μίμησή της και μετέπειτα στις μυθολογικές συνιστώσες της εργαλειακής ορθολογικότητας ως νοηματικό ισοδύναμο της διπλής κυριαρχίας επί της φύσης και των ανθρώπων έτσι όπως εμφανίζεται στον επικό κόσμο της Οδύσσειας. Στη συνέχεια επικεντρώνουν το ενδιαφέρον τους στην εννοιακή συγκρότηση των πραγμάτων και στην αφαιρετική λογική ως στοιχείο της συστηματικής τυπικής λογικής των θετικών επιστημών, που ως ταυτολογική σκέψη επιτείνει την κυριαρχία και τον έλεγχο πάνω στα πράγματα και την ανθρώπινη ύπαρξη.
|
Η κριτική της εργαλειακής ορθολογικότητας στη Διαλεκτική του Διαφωτισμού των Αντόρνο και Χορκχάιμερ και ο προβληματισμός του επαναπροσδιορισμού του διαφωτιστικού προτάγματος
