| Περίληψη |
Αυτή η διατριβή παίρνει έναυσμα από τη μελέτη της ιστορίας της οικονομικής σκέψης
προκειμένου να εντοπίσει τα θεωρητικά εργαλεία τα οποία βοηθούν στην καλύτερη
ερμηνεία της θεμελίωσης της σύγχρονης Πολιτικής Οικονομίας. Το σύνολο του έργου του
Thorstein Veblen, του αποκαλούμενου “πατριάρχη” της Παλιάς Θεσμικής Σχολής, βρίσκονται
στο προσκήνιο. Ιδιαιτερο βάρος θα δωθεί στο βιβλίο The Theory of Business Enterprise (1904),
το οποίο είναι η μακρινή αφετηρία αρκετών σύγχρονων ιδεών, με τη θεώρηση της
Διαφορικής Συσσώρευσης, των Jonathan Nitzan και Shimshon Bichler, για την Πολιτική
Οικονομία να είναι, ίσως, η πιο ενδιαφέρουσα και υποεκπροσωπούμενη στις σύγχρονες
(κριτικές) αναλύσεις του χρηματηστικοποιημένου μας κόσμου.
Στην πορεία της διατριβής θα αναλύσουμε τις κυριότερες θέσεις που παρουσιάζονται στο
The Theory of Business Enterprise αλλά και σε άλλα έργα του Thorstein Veblen, οι οποίες, σε
αντίθεση με αυτά που υποστηρίζουν ορισμένοι μεταγενέστεροι κριτικοί, είναι αρκετές για
να θεμελιώσουν ένα ικανό μέρος της οικονομικής θεωρίας που εισηγήθηκε ο Veblen, αλλά
και ένα θεωρητικό πλαίσιο ερμηνείας του σύγχρονου καπιταλισμού, ως αντικείμενο μελέτης
της Πολιτικής Οικονομίας με εμβάθυνση στη χρηματοοικονομική διάσταση.
Η αφετηρία δε μπορεί να είναι άλλη από μία εισαγωγή στην ιδιότυπη μεθοδολογία της κατά
Veblen Θεσμικής Σχολής, αλλά και στο όχι και τόσο συμβατικό τρόπο γραφής του. Κεντρικό
ρόλο έχουν δύο στοιχεία: οι διχοτομήσεις και οι θεσμοί.
Οι θεσμοί, άρρητοι και ρητοί, ορίζονται ως οι συνήθειες, τα πρότυπα και μοτίβα σκέψης και
συμπεριφοράς. Ο Veblen ασχολείται με τις αλληλεπιδράσεις και αντιφάσεις του συνόλου
των βιολογικά καθορισμένων και κοινωνικά μεταβαλλόμενων και μεταβιβάσιμων θεσμών
μέσα σε ένα εξελικτικό πλαίσιο όπου, τελικά, συνιστά το κοινωνικοοικονομικό περιβάλλον
στην ολότητά του.
Η περίφημη διχοτόμηση του Veblen σχηματοποιεί αυτές τις αντιφάσεις και μπορεί να
κατηγοριοποιήσει τους θεσμούς ανάλογα με το αντικείμενο της ανάλυσης. Παρόλα αυτά, η
ουσία της διχοτόμησης παραμένει ενιαία και είναι η αναντιστοιχία μεταξύ τεχνολογικού
περιβάλλοντος και κοινωνικής πραγματικότητας, δηλαδή μεταξύ της ανθρώπινης προόδου
και των αντιλήψεων.
Ειδικότερα στο πλαίσιο της Βιομηχανικής/Εμπορικής Επιχείρησης (Business Enterprise), η
διχοτόμηση έγκειται στην αντίθεση μεταξύ επιχειρηματικής δραστηριότητας και βιομηχανίας,
με τις δύο αυτές λειτουργίες να βρίσκονται σε επαναλαμβανόμενη σύγκρουση,
τροφοδοτώντας τελικά τους μηχανισμούς με τους οποίους κινείται η σύγχρονη οικονομία. Η
διατριβή καταπιάνεται με την αναλυτική αποδόμηση του παραπάνω βιβλίου του Veblen,
στις σελίδες του οποίου βρίσκονται τα ψήγματα αρκετών ιδεών που σχηματοποιήθηκαν
πολύ αργότερα από άλλους, σίγουρα πιο αναγνωρίσιμους από το Veblen, οικονομολόγους.
Οι έννοιες που θα εξεταστούν είναι, μεταξύ άλλων, η διχοτόμηση μεταξύ
τεχνικών/βιομηχανικών και επιχειρηματικών κερδοσκοπικών απασχολήσεων, η
επιχειρηματική πίστη και η γένεση της εταιρικής χρηματοπιστωτικής οικονομίας, καθώς και
η ιδιοκτησία εν απουσία σε συνδυασμό με τις θεωρήσεις για το τι εστί κεφάλαιο στον 20ο αιώνα.
Από αυτά τα δύο τελευταία σημεία, σχετικά με το καθεστώς ιδιοκτησίας και το ίδιο το
κεφάλαιο, μεταπηδούμε στην αρκετά νέα θεωρία των Nitzan και Bichler για τη διαφορική
φύση της συσσώρευσης. Το έργο των δύο καθηγητών έχει αναδρομική ισχύ και
αναθεωρητική σκοπιά για το σύνολο του 20ου αιώνα, αλλά και για την κρίση του 2007-08.
Συνδυάζοντας το έργο του παρελθόντος με αυτό του παρόντος, μπορούμε να ορίσουμε το
κεφάλαιο ως τα ποσοτικοποιημένα και εμπορεύσιμα ιδιοκτησιακά δικαιώματα επάνω σε
ομάδες από υλικά και άυλα περιουσιακά στοιχεία, τα οποία αναμένεται να δημιουργήσουν
εισοδηματικές ροές στο μέλλον. Σύμφωνα με τους Nitzan και Bichler, το μόνο σημείο στο
οποίο πρέπει να εστιάσει η σύγχρονη Πολιτική Οικονομία είναι η κεφαλαιοποίηση στην
αγορά και η ανάλυση πρέπει να γίνεται μόνο σε πραγματικούς χρηματιστηριακούς όρους και
όχι χρησιμοποιώντας αφαιρετικές κατασκευές για σχηματοποίηση και κατανόηση του
οικονομικού συστήματος. Η διατριβή αυτή αποδεικνύει ότι η σκέψη του Veblen είναι
ακριβώς η ίδια, και επικεντρώνεται στην επιχειρηματική πραγματικότητα, όπως αυτή
διαμορφώνεται καθημερινά με τις αγοραπωλησίες μεριδίων επιχειρήσεων, τις εξαγορές, και
τις συγχωνεύσεις.
Φυσικά, θα τονιστούν και οι ιδιαιτερότητες της θεωρίας των Nitzan και Bichler, με την
έμφαση που δίνουν στη δύναμη και τον έλεγχο μόνο σε συγκριτικούς (διαφορικούς) και όχι
σε απόλυτους όρους. Το έργο τους για τη δυναμική του χρηματοπιστωτικού συστήματος θα
δώσει στη διατριβή το έναυσμα για πιο πρακτικές επιδιώξεις, και θα ασχοληθούμε με τη
λογιστική των συγχωνεύσεων και της χρηματοοικονομικής καινοτομίας του πρόσφατου
παρελθόντος.
Για λόγους πληρότητας, θα αναφερθούμε και στο βάθος της θεωρητικής θεμελίωσης του
Veblen, για την περιγραφή της παραπάνω χρηματοοικονομικής πραγματικότητας, με
αναφορές στις ιδέες του J. M. Keynes, αλλά και του Irving Fisher.
Κλείνοντας, ο σκοπός και το εύρος αυτής της διατριβής δεν είναι η στείρα επανεξέταση ενός
παλιού και ξεχασμένου θεωρητικού των οικονομικών, αλλά η πλήρης σύνδεσή του με
ζητήματα του παρόντος. Παρόλα αυτά, πρέπει να έχουμε συνεχώς την επίγνωση της
ετερόδοξης σκοπιάς των περισσότερων θεωριών που παρουσιάζονται, και να μην
αποδίδουμε αδικαιολόγητη αξία λόγω αφάνειας και μόνο. Η διατριβή αυτή αποτελεί απλά
μία προσπάθεια χαρτογράφησης και κατηγοριοποίησης της σύγχρονης χρηματοοικονομικής
πραγματικότητας μέσα από τη σύνδεση και τη σύνθεση που επιτρέπει η μελέτη της
Πολιτικής Οικονομίας.
|
Μια επανεξέταση του Thorstein Veblen σε συνδιασμό με τη θεωρία της Διαφορικής Συσσώρευσης και άλλων κριτικών θεωρήσεων της σύγχρονης Χρηματοοικονομικής
