| Περίληψη |
Χωρίς αμφιβολία, ο Ιπποκράτης υπήρξε ο σημαντικότερος ιατρός κατά τον χρυσό αιώνα του Περικλή, ο θεμελιωτής της ιατρικής ως επιστήμης, που την απήλλαξε από τα δεσμά της θρησκείας, της μαγείας και των δοξασιών. Από ιστορικής πλευράς, το όνομά του έχει συνδεθεί με την ιατρική σχολή της Κω, μια σχολή που έδωσε έμφαση στην κοινή φύση των νοσημάτων, την πρόγνωσή τους, τη συνολική διαταραχή των συστημάτων του οργανισμού και την ιατρική φιλοσοφία και ηθική.
Με το όνομα του Ιπποκράτη έχει συνδεθεί ένα σύνολο συγγραμμάτων, γνωστών ως «Ιπποκρατική Συλλογή», παρόλο που η πατρότητα πολλών από αυτά αμφισβητείται. Στις πραγματείες της Ιπποκρατικής Συλλογής, στα πλαίσια των βασικών αρχών προσέγγισης του ασθενούς και της νόσου γίνεται εκτενής αναφορά στην ανατομία, τη φυσιολογία, την κλινική εξέταση και τα νοσήματα του αναπνευστικού συστήματος. Ωστόσο, μέχρι σήμερα στη βιβλιογραφία δεν υπάρχει μια συστηματική προσέγγισή τους, που να διερευνά κατά πόσον οι απαρχές της σύγχρονης ιατρικής θεώρησης των αναπνευστικών νοσημάτων εντοπίζονται στην Ιπποκρατική Συλλογή.
Σκοπός της παρούσας μελέτης είναι η ανάλυση και ερμηνεία των νοσημάτων του αναπνευστικού συστήματος, όπως αυτά παρουσιάζονται στην Ιπποκρατική Συλλογή, με στόχο τη «χαρτογράφησή» τους και την αναζήτηση των απαρχών της ιατρικής των αναπνευστικών νοσημάτων. Ως κριτήρια εισόδου στη μελέτη χρησιμοποιήθηκαν αναφορές σε στοιχεία ανατομίας και φυσιολογίας, οξέα και χρόνια νοσήματα, συμπτώματα και σημεία σχετιζόμενα με το αναπνευστικό σύστημα. Η αναζήτηση των σχετικών όρων πραγματοποιήθηκε αρχικά μέσω της διαδικτυακής ψηφιακής βιβλιοθήκης Thesaurus Lingua Graeca (TLG) του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνια. Στη συνέχεια οι ανευρεθείσες αναφορές μελετήθηκαν στην κλασική έκδοση της Ιπποκρατικής Συλλογής της Loeb Classical Library (με παράλληλη παρουσίαση του αρχαίου ελληνικού και αγγλικού κειμένου) αλλά και στις σειρές των εκδόσεων «Κάκτος» και «Ζήτρος» (με παράλληλη παρουσίαση του αρχαίου και νεοελληνικού κειμένου). Τα αποτελέσματα της αναζήτησης αναλύθηκαν σε τέσσερις ενότητες: ορολογία του αναπνευστικού συστήματος, κλινική εξέταση του αναπνευστικού συστήματος, περιγραφή των νοσημάτων του αναπνευστικού συστήματος, και ενδιαφέρουσες περιπτώσεις από το αναπνευστικό σύστημα.
Η αναζήτηση στην Ιπποκρατική Συλλογή των όρων ανατομίας και φυσιολογίας του αναπνευστικού συστήματος ανέδειξε μια πληθώρα όρων που χρησιμοποιούνται αυτούσιοι μέχρι τη σύγχρονη εποχή, ακόμη κι αν η έννοιά τους έχει τροποποιηθεί. Η λειτουργία της αναπνοής, η οποία αποτελεί την ειδοποιό διαφορά ανάμεσα στα έμβια και τα άβια όντα, περιγράφεται λεπτομερώς. Σύμφωνα με τα ιπποκρατικά έργα αποδέκτης της εισόδου του αέρα δεν είναι οι πνεύμονες αλλά ο εγκέφαλος, από τον οποίο διαχέεται στη συνέχεια προς τα άλλα όργανα· στους πνεύμονες καταλήγει τελικά μόνον ένα μέρος της αρχικής εισροής αέρα. Τα ιπποκρατικά εδάφια που αφορούν στα νοσήματα του αναπνευστικού συστήματος εστιάζουν ιδιαίτερα στους παθολογικούς τύπους αναπνοής, χρησιμοποιώντας μια πληθώρα διαφορετικών όρων, για να τους περιγράψουν.
Η κλινική εξέταση του αναπνευστικού συστήματος στηρίζεται στην επισκόπηση, την ακρόαση, την ψηλάφηση και την εξέταση των πτυέλων και του πύου. Στα επισκοπικά ευρήματα ανήκουν το πρότυπο της αναπνοής, η εικόνα της γλώσσας και οι «ιπποκράτειοι δάκτυλοι». Η ακρόαση στηρίζεται τόσο στην άμεση ανίχνευση των υπαρχόντων παθολογικών ήχων όσο και στην παραγωγή τους μέσω της «ιπποκρατικής σείσεως». Η ψηλάφηση της υφής της γλώσσας, της σταφυλής και ενδεχομένων ογκιδίων, όπως των ρινικών πολυπόδων, αλλά και η εξέταση των αποβαλλόμενων εκκριμάτων (πτυέλων, πύου) συμπληρώνουν την κλινική εκτίμηση του αναπνευστικού συστήματος.
Τα νοσήματα του αναπνευστικού συστήματος στην Ιπποκρατική Συλλογή είναι πολλά και ποικίλα: ωτίτιδα, ρινίτιδα, ρινικοί πολύποδες, αμυγδαλίτιδα, σταφυλίτιδα, φλεγμονές στοματικής κοιλότητας (υπερώας και εδάφους), κυνάγχη, πνευμονία, πλευρίτιδα, φυματίωση, πνευμονικό ερυσίπελας, κιρσοί πνεύμονα, πνευμονικό οίδημα, όγκοι πνευμόνων/ πλευρών, πλευριτική συλλογή και εμπύημα. Τα νοσήματα αυτά αναλύονται διεξοδικά με βάση τα δεδομένα επιδημιολογίας, παθογένειας, διάγνωσης, θεραπείας και πρόγνωσης. Η ανάλυση αυτή αναδεικνύει τις κοινές τους συνιστώσες ως προς την παθογένεια –λόγω διαταραχής στην ισορροπία των χυμών του ανθρώπινου οργανισμού– και την κλινική εικόνα. Η θεραπεία είναι πολυπαραγοντική και εξατομικεύεται ανάλογα με την περίπτωση. Η συντηρητική αντιμετώπιση στηρίζεται κατεξοχήν στην ενίσχυση της απόχρεμψης μέσω καθαρτικών και αποχρεμπτικών παραγόντων και της λουτροθεραπείας. Σε περίπτωση αποτυχίας της ή σε περίπτωση επειγουσών καταστάσεων ένδειξη έχει η εφαρμογή επεμβατικών χειρισμών, όπως διάνοιξης, καυτηρίασης και διασφάλισης του αεραγωγού. Η πρόγνωση εξαρτάται σε σημαντικό βαθμό από την πορεία της απόχρεμψης –αν αυτή είναι ευχερής, η ίαση είναι πιθανή, ενώ εφόσον αυτή σταματήσει, είναι πιθανή η δημιουργία εμπυήματος.
Οι παραπάνω βασικές αρχές τεκμηριώνονται και στα περιστατικά που αναλύονται στα επτά βιβλία των «Επιδημιών». Στα εν λόγω συγγράμματα περιλαμβάνεται τόσο η περιγραφή επιδημιών όσο και η καταγραφή μεμονωμένων περιπτώσεων, αρκετές από τις οποίες θα μπορούσαν να αποτελούν από τις αρχαιότερες περιγραφές διαχρονικών νοσογόνων οντοτήτων. Οι αναφορές αυτές μπορούν να θεωρηθούν ότι αντιστοιχούν στις σύγχρονες έννοιες των “case reports” και “case series”.
Τελικά, στην Ιπποκρατική Συλλογή εντοπίζονται ορισμένες αντιλήψεις που συνιστούν τις απαρχές της διαχείρισης των νοσημάτων του αναπνευστικού συστήματος, μέσω μιας ολιστικής προσέγγισης που συνδέει τόσο το ανώτερο με το κατώτερο αναπνευστικό σύστημα όσο και το αναπνευστικό σύστημα με τον υπόλοιπο οργανισμό. Η διάγνωση στηρίζεται στην ακριβή παρατήρηση και τον υψηλό βαθμό κλινικής υποψίας, ενώ η θεραπεία εξατομικεύεται και αναθεωρείται βάσει της πορείας της νόσου, όπως θα επέβαλε μια προσέγγιση αντίστοιχη της ιατρικής βασισμένης στις ενδείξεις. Οι αρχές της ιπποκρατικής ιατρικής του αναπνευστικού συστήματος έχουν τόσο στέρεα θεμέλια, ώστε να είναι δυνατό να αναγνωριστούν σε αυτές οι βάσεις για πολύ μεταγενέστερες θεωρήσεις, όπως της έννοιας «theragnostics», που στηρίζεται στο συνδυασμό διάγνωσης και στοχοκατευθυνόμενης θεραπείας.
Δεν είναι βέβαια λίγες οι περιπτώσεις στις οποίες η σύγχρονη θεώρηση έχει διαφοροποιηθεί σημαντικά σε σχέση με την ιπποκρατική ιατρική, με κυριότερα παραδείγματα την απόρριψη της θεωρίας των χυμών και την εγκατάλειψη της διενέργειας φλεβοτομιών. Ωστόσο, αυτό το γεγονός δεν θα πρέπει να θεωρηθεί ότι ελαττώνει τη συμβολή του Ιπποκράτη και της Σχολής της Κω στη μετέπειτα εξέλιξη της ιατρικής, συμπεριλαμβανομένης της διαχείρισης των αναπνευστικών νοσημάτων.
|
Περιγραφική και ερμηνευτική προσέγγιση των νοσημάτων του αναπνευστικού συστήματος στην Ιπποκρατική Συλλογή
