Περίληψη |
Ο καρκίνος του πνεύμονα αποτελεί μία από τις κύριες αιτίες θανάτου μεταξύ ανδρών και γυναικών. Οι βλάβες πού προκαλούνται στο γενετικό υλικό των κυττάρων συμβάλλουν σημαντικά στην παθογένεια της νόσου. Οι αλλοιώσει αυτές αφορούν στην αύξηση του ρυθμού μεταλλάξεων, στην ενεργοποίηση ογκογονιδίων ή στην απώλεια ογκοκατασταλτικών γονιδίων. Οι μεταβολές πού εμφανίζονται σε απλές επαναλαμβανόμενες αλληλουχίες του DNA, όπως είναι το μικροδορυφορικό DNA, αποτελούν χρήσιμους δείκτες γιά την αναγνώριση τόσο πιθανών ογκοκατασταλτικών ογκογονιδίων, μέσω της απώλειας ετεροζυγωτίας συγκεκριμένων χρωμοσωμικών περιοχών όπου πιθανώς εντοπίζεται το εν λόγω γονίδιο, όσο και της ανάδειξης του αυξημένου ρυθμού μεταλλάξεων πού χαρακτηρίζει τον καρκίνο με τη μορφή της αστάθειας του μικροδορυφορικού DNA. Σκοπός της παρούσας μελέτης είναι η γενετική ανάλυση κυτταρολογικών δειγμάτων προερχόμενα από ασθενείς με καρκίνο του πνεύμονα με την ενίσχυση αλληλουχιών μικροδορυφορικού DNA, με την τεχνική της αλυσιδωτης αντίδρασης πολυμεράσης (PCR-Polymerase Chain Reaction). Ο σκοπός του πρώτου μέρους της μελέτης αφορούσε στην δυνατότητα ανίχνευσης μεταβολών του μικροδορυφορικού DNA σε νωπό κυτταρολογικό υλικό ασθενών με καρκίνο του πνεύμονα. Αναζητήσαμε την παρουσία αστάθειας του μικροδορυφορικού DNA (Microsatellite Instability - MI) και απώλειας ετεροζυγωτίας (Loss Of Heterozygosity - LOH) με τη χρήση 20 δεικτών μικροδορυφορικού DNA που εντοπίζονταν σε 7 διαφορετικούς χρωμοσωμικούς βραχίονες, σε νωπά κυτταρολογικά δείγματα ασθενών με καρκίνο του πνεύμονα και τα οποία προέρχονταν κυρίως από λήψη βιοψιών με λεπτή βελόνη ή κατά τη διάρκεια της βρογχοσκόπησης. Οι χρωμοσωμικές περιοχές πού εξετάστηκαν εντοπίζονταν στους χρωμοσωμικούς βραχίονες 2q, 8p, 9p, 9q, 13q (εντός ή πλησίον του γονιδίου BRCA2), 14q και 17q (εντός ή πλησίον του γονιδίου BRCA1). Τα αποτελέσματά μας έδειξαν ότι η αστάθεια του μικροδορυφορικού DNA αποτελεί ένα συχνό φαινόμενο στον καρκίνο του πνεύμονα. Το 68% παρουσίασε ΜΙ σε έναν και το 21% σε περισσότερους από έναν χρωμοσωμικούς τόπους. Η απώλεια ετεροζυγωτίας αφορούσε κυρίως τα χρωμοσώματα 8p (54% των περιπτώσεων), 13q (48% των περιπτώσεων) και 17q (44% των περιπτώσεων) υποδεικνύοντας την παρουσία πιθανών ογκοκατασταλτικών γονιδίων στις περιοχές αυτές. Στη συνέχεια προχωρήσαμε στην ανίχνευση των μεταβολών του μικροδορυφορικού DNA στις περιοχές του γονιδιώματος πλησίον των γονιδίων πού καθορίζουν την πιστότητα της αντιγραφής του DNA (Mismatch - Repair genes) και άλλων κρίσιμων γονιδίων όπως το p53. Χρησιμοποιήσαμε 48 δείκτες μικροδορυφορικού DNA εντοπιζόμενοι στους βραχίονες 1p, 1q, 2p, 2q, 3p, 5q, 7p, 7q, 9p, 9q, 13q, 14q και 17p. Στη μελέτη μας συμπεριλήφθηκαν 54 καρκινώματα εκ πλακωδών κυττάρων, 47 αδενοκαρκινώματα και 23 μικροκυτταρικά καρκινώματα. Το υλικό πού αναλύσαμε περιελάμβανε δείγματα πτυέλων και βρογχικής έκπλυσης από τον κάθε ασθενή. Στη μελέτη συμπεριλάβαμε και 36 υγιείς εθελοντές δείγματα πτυέλων των οποίων αναλύθηκαν γιά την παρουσία μεταβολών του μικροδορυφορικού DNA. Μεταβολές του μικροδορυφορικού DNA εντοπίστηκαν σε μία τουλάχιστον χρωμοσωμική θέση σε όλους τους ασθενείς με καρκίνο του πνέυμονα και μόνο στο 22.2% των ατόμων πού χαρακτηρίστηκαν ως υγιείς εθελοντές. Η απώλεια ετεροζυγωτίας στα δείγματα βρογχικής έκπλυσης των ασθενών με μη μικροκυτταρικό καρκίνο του πνεύμονα (Non Small Cell Lung Cancer NSCLC), αφορούσε κυρίως τις περιοχές 17p13.1-p13.3 (69.7), 9p13.3-p24.1 (63.3%), 1p34.2-p36.22 (48.5%), 13q12.1-q13.1 (47.7%) και 3p22.3-p23 (42.7%). Οι ασθενείς με μικροκυτταρικό καρκίνο του πνεύμονα (Small Cell Lung Cancer - SCLC) εμφάνισαν ένα διαφορετικό πρότυπο απώλειας ετεροζυγωτίας με μεγαλύτερη συχνότητα στις θέσεις 3p22.3-p23 (88.6%), 17p13.1-p13.2 (82.3%), 5q32-q33.1 (66.6%), 13q12.2-q13.1 (65.6%) και 9q22.33-q31.3 (52.9%). Τα ευρήματα αυτά είναι ενδεικτικά της παρουσίας διαφορετικών παθογενετικών μηχανισμών γιά τους NSCLC και SCLC. Η αστάθεια του μικροδορυφορικού DNA ανιχνεύθηκε στο 65.2% των SCLC και στο 56.4% των NSCLC σε μία τουλάχιστον χρωμοσωμική θέση και στο 8.7% και 4% αντίστοιχα σε τρείς τουλάχιστον θέσεις. Ετσι φαίνεται πως αν και η αστάθεια του μικροδορυφορικού DNA αποτελει ένα συχνό φαινόμενο στον καρκίνο του πνεύμονα, δεν εμπλέκεται στον παθογενετικό μηχανισμό του μέσω της έκφρασης του υπερμεταλλακτικού φαινοτύπου. Η αντιστοιχία για την ανίχνευση των LOH και MI ταυτόχρονα στα πτύελα και στο υλικό βρογχικής έκπλυσης για τον ίδιο ασθενή ήταν 80.3% και 56.2% αντίστοιχα. Οι τιμές του κλάσματος απώλειας αλληλομόρφων (Fractional allele loss - FAL) γιά τα δείγματα των ασθενών με καρκίνο ήταν 0.24±0.02 σε σχέση με 0.01±0.01 των θεωρούμενων ως υγιών εθελοντών. Μόνο 3 από τους 124 ασθενείς με καρκίνο του πνεύμονα (1.2%), εμφάνισαν τιμές FAL μικρότερες από 0.05 πού ήταν η υψηλότερη τιμή γιά τους υγιείς. Με βάση τα παραπάνω και με τη χρήση των κατάλληλων δεικτών μικροδορυφορικού DNA θα μπορούσε να υπολογιστεί ένα όριο FAL πού θα υποδείκνυε τα επιρρεπή στην ανάπτυξη καρκίνου άτομα. Η απώλεια ετεροζυγωτίας στην περιοχή του γονιδίου p53 αφορούσε τα 2/3 περίπου των ασθενών με καρκίνο του πνεύμονα στη μελέτη. Συγκεκριμένοι γενετικοί πολυμορφισμοί του p53 έχουν συσχετιστεί με αυξημένη συχνότητα εμφάνισης καρκίνου. Εξετάσαμε την γονοτυπική συχνότητα του πολυμορφισμού στο κωδικόνιο 72 του p53 προκειμένου να καθορίσουμε το αν το αλληλόμορφο πού χάνονταν περιείχε αργινίνη (Arginine - Arg) ή προλίνη (Proline - Pro). Η απώλεια ετεροζυγωτίας στη θέση TP53 αφορούσε το 51.85% των ετερόζυγων Arg/Pro ασθενών. Το αλληλόμορφο με την προλίνη είχε χαθεί στο 78.6% των περιπτώσεων και το αλληλόμορφο με την αργινίνη στο 21.4%. Η εκλεκτική διατήρηση του αλληλομόρφου με την αργινίνη μας ώθησε να εξετάσουμε την γονοτυπική συχνότητα του πολυμορφισμού και σε υγιή πληθυσμό. Ο γονότυπος Arg/Arg ήταν σημαντικά αυξημένος στους ασθενείς με καρκίνο του πνεύμονα έναντι των υγιών (50% με 24.2%, P<0.002). Πτύελα και υλικό προερχόμενο από βρογχική έκπλυση των ασθενών με καρκίνο του πνεύμονα εξετάστηκε γιά την παρουσία του ιού του ανθρωπίνου θηλώματος (Human Papilloma Virus - HPV), ο οποίος έχει σχετιστεί με την ανάπτυξη καρκίνου στους Arg/Arg ομόζυγους ασθενείς. Σε κανένα από τους ασθενείς με καρκίνο του πνεύμονα δεν ανιχνεύθηκε ο ιός HPV στο υλικό βρογχικής έκπλυσης. Τα αποτελέσματά μας δείχνουν οτι η ομόζυγη κατάσταση γιά το αλληλόμορφο με αργινίνη στο κωδικόνιο 72 του p53 συσχετίζεται αρνητικά με την ανίχνευση του καρκίνου του πνεύμονα σε πρώιμα στάδια ενώ το αλληλόμορφο αυτό διατηρείται εκλεκτικά στα ετερόζυγα άτομα με καρκίνο του πνεύμονα. Από την άλλη μεριά ο HPV δέν φαίνεται να έχει σημαντική συμβολή στη παθογένεια του καρκίνου του πνεύμονα.
|