| Περίληψη |
Εισαγωγή
Η Χρόνια Αποφρακτική Πνευμονοπάθεια (ΧΑΠ) είναι μια νοσολογική οντότητα, που μπορεί
να προληφθεί και η οποία χαρακτηρίζεται από απόφραξη των αεραγωγών, που δεν είναι
πλήρως αναστρέψιμη. Σε παγκόσμιο επίπεδο, η ΧΑΠ παρουσιάζει μια ανησυχητική συνεχή
αύξηση, λόγω της αύξησης των ποσοστών των καπνιστών και των δημογραφικών αλλαγών σε
πολλές χώρες. Η χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια συνεχίζει να αποτελεί σοβαρό
πρόβλημα υγείας αλλά και σημαντική οικονομική επιβάρυνση στις Ηνωμένες Πολιτείες και
σε όλο τον κόσμο. Η πρόβλεψη για το 2020 δείχνει ότι η ΧΑΠ θα είναι η τρίτη κύρια αιτία
θανάτου σε όλο τον κόσμο, από έκτη το 1990, ενώ θα ανέλθει στην πέμπτη θέση ως αίτιο
αναπηρίας από την 12η.
Αν και η ΧΑΠ επηρεάζει κυρίως τους πνεύμονες, υπάρχουν πολυάριθμες συστηματικές
εκδηλώσεις που σχετίζονται με αυτή τη νόσο μεταξύ των οποίων περιλαμβάνονται εκδηλώσεις
από την ψυχική σφαίρα όπως το άγχος και η κατάθλιψη.
Η πνευμονική αποκατάσταση είναι μια ολιστική θεραπευτική προσέγγιση των ασθενών με
ΧΑΠ και ένα πλήρες πρόγραμμα αποκατάστασης στοχεύει στη βελτίωση των συστηματικών
διαταραχών. Ένα πρόγραμμα αποκατάστασης διαρκεί περί τους 3 μήνες (2-3 συνεδρίες
εβδομαδιαίως). Οι επιμέρους δραστηριότητες που αποτελούν ένα τέτοιο πρόγραμμα
περιλαμβάνουν ενημέρωση και εκπαίδευση, αναπνευστική φυσικοθεραπεία, και άσκηση
αναπνευστικών μυών, αερόβια άσκηση σε εργομετρικό ποδήλατο και σε κυλιόμενο διάδρομο
και ενδυνάμωση μυϊκών ομάδων.
Σήμερα το κύριο έλλειμμα στην διεθνή βιβλιογραφία, σε σχέση με την εξέταση των
ψυχοκοινωνικών παραμέτρων της ΧΑΠ αφορά αφενός μεν στον περιορισμένο αριθμό
χαρακτηριστικών που ελέγχονται, αλλά κυρίως στην έλλειψη μέτρησης της επίδρασης των
προγραμμάτων πνευμονικής αποκατάστασης στα ψυχολογικά συμπτώματα.
Υπόθεση – Στόχοι
Σκοπός της έρευνας είναι η διερεύνηση των ψυχολογικών χαρακτηριστικών Ελλήνων
ασθενών με Χρόνια Αποφρακτική Πνευμονοπάθεια, και η αξιολόγηση των πιθανών
μεταβολών των ψυχολογικών χαρακτηριστικών που προκύπτουν μετά από την
παρακολούθηση ενός προγράμματος πνευμονικής αποκατάστασης. Ουσιαστικά, καλούμαστε
να διερευνήσουμε δυο αρχικές υποθέσεις:
Εάν οι ασθενείς με ΧΑΠ παρουσιάζουν υψηλότερες τιμές ψυχοπαθολογίας σε σχέση με τον γενικό
πληθυσμό και
7
Εάν τα ψυχολογικά συμπτώματα που συνδέονται με την νόσο μπορούν να τροποποιηθούν μέσα
από ένα πρόγραμμα πνευμονικής αποκατάστασης.
Υλικό- μέθοδος
Η μελέτη διεξήχθη στο Γενικό Νοσοκομείο Νοσημάτων Θώρακος Αθηνών «Η ΣΩΤΗΡΙΑ» στο τμήμα
αποκατάστασης ΧΑΠ της τρίτης πνευμονολογικής κλινικής.
Η χρονική διάρκεια της εργασίας αφορούσε τα έτη 2008-2012.
Το δείγμα της μελέτης αποτελούσαν ασθενείς στους οποίους είχε τεθεί διάγνωση ΧΑΠ, και η οποία
διάγνωση δεν επιπλέκοταν με κάποια άλλη χρόνια νόσο.
Στους ασθενείς οι οποίοι εντάχθηκαν στο πρόγραμμα πνευμονικής αποκατάστασης, καταμετρήθηκαν τα
ψυχολογικά χαρακτηριστικά πριν την έναρξη της διαδικασίας και μετά την ολοκλήρωση. Το συνολικό
δείγμα της μελέτης αποτελείται από 144 ασθενείς από τους οποίους 43 δεν ολοκλήρωσαν το πρόγραμμα
αποκατάστασης.
Η μέτρηση των ψυχολογικών και ψυχοκοινωνικών χαρακτηριστικών των ασθενών με ΧΑΠ βασίστηκε
σε σταθμισμένες στον γενικό πληθυσμό κλίμακες και ερωτηματολόγια αυτοαναφοράς.
Συγκεκριμένα χρησιμοποιήθηκαν τα εξής ερωτηματολόγια:
1. Ερωτηματολόγιο κατάθλιψης BDI (Beck Depression Inventory).
2. Ερωτηματολόγιο άγχους του Spielberger.
3. Ερωτηματολόγιο αλεξιθυμίας TAS-20 (Toronto Alexithymia Scale).
4. Ερωτηματολόγιο Εσωτερικής Συγκρότησης Antonovsky.
5. Ερωτηματολόγιο οικογενειακής υποστήριξης (το οποίο σταθμίστηκε σε ελληνικό πληθυσμό για
τις ανάγκες της παρούσης μελέτης).
6. Ερωτηματολόγιο Ενεργειακής εξάντλησης (Μaastricht questionnaire).
7. Ερωτηματολόγιο καταγραφής γενικής ψυχοπαθολογίας SCL-90R.
Σε ειδικό πρωτόκολλο που διαμορφώθηκε καταγράφονταν: Το φύλο, η ηλικία, τα έτη εκπαίδευσης, η
βαρύτητα της νόσου, όπως καθορίζεται από τις τιμές των τελευταίων αναπνευστικών δοκιμασιών βάση
GOLD, και τα έτη νόσου.
Αποτελέσματα
Στη μελέτη περιλαμβάνονται 144 ασθενείς από τους οποίους οι 43 (29,9%) δεν ολοκλήρωσαν το
πρόγραμμα και στους οποίους δεν έγινε τελική αξιολόγηση.
Στην αρχική αξιολόγηση συμμετείχαν 112 (77,8%) άνδρες και 32 (22,2%) γυναίκες.
Το δείγμα δεν διέφερε στατιστικά συγκρινόμενο με τον γενικό πληθυσμό ασθενών με ΧΑΠ στην
Ελλάδα ως προς το φύλο (x2&γτ0,05) και την ηλικία (T-test p΄&γτ0,05).
Αρχική Αξιολόγηση.
Ο μέσος όρος στη BDI παρουσιάστηκε στατιστικά μεγαλύτερος έναντι του μέσου όρου που
παρατηρείται στον γενικό πληθυσμό (11,61 έναντι 5,86 sample t-test p΄&λτ0.01). Το ίδιο ισχύει και στο
άγχος όπου ο μέσος όρος άγχους των ασθενών ήταν μεγαλύτερος, τόσο στους άνδρες έναντι του
8
γενικού ανδρικού ελληνικού πληθυσμού (39,81 έναντι 34.54), όσο και στις γυναίκες έναντι του
γυναικείου ελληνικού πληθυσμού (44,47 έναντι 37.47 sample t-test p΄&λτ0.01). Πολύ μεγαλύτερος
εμφανίστηκε και ο μέσος όρος της ενεργειακής εξάντλησης στους ασθενείς με ΧΑΠ έναντι του γενικού
πληθυσμού (19,55 έναντι 15 sample t-test p΄&λτ0.01). Ο μέσος όρος οικογενειακής υποστήριξης των
ασθενών ήταν μεγαλύτερος, τόσο στους άνδρες έναντι του γενικού ανδρικού ελληνικού πληθυσμού
(55,31 έναντι 51,43), όσο και στις γυναίκες έναντι του γυναικείου ελληνικού πληθυσμού (51,37 έναντι
47,21). Η εσωτερική συγκρότηση των ασθενών ήταν στατιστικά μεγαλύτερη του γενικού πληθυσμού
(64,3 έναντι 60).
Στην κλίμακα SCL-90R το 55,6% των ασθενών παρουσίασε παθολογικά ευρήματα.
Υψηλοτέρα ποσοστά παρατηρήθηκαν στην κατάθλιψη (36,1%), στην σωματοποίηση (33,3%), στον
ψυχαναγκασμό (30,65%) και στο άγχος (23,7%) ενώ τα μικρότερα στον ψυχωτισμό (4,9%), στο φοβικό
άγχος (12,9%) και στον παρανοειδή ιδεασμό (16,7%).
Οι γυναίκες ασθενείς με ΧΑΠ παρουσίασαν σε σχέση με τον ανδρικό πληθυσμό υψηλότερο μέσο όρο
στην κλίμακα άγχους (STAI: t test p΄&λτ0,05 ) και στην κλίμακα κατάθλιψης (BDI: t test p΄&λτ0,05) ενώ
στατιστικά μικρότερη τιμή παρουσίασαν στην αίσθηση οικογενειακής υποστήριξης (FS: t test p΄&λτ0,05).
Συγκρινόμενοι με έλεγχο ANOVA οι μέσοι όροι των ψυχολογικών χαρακτηριστικών δεν παρουσιάζουν
στατιστική διαφορά ως προς τις ομάδες βαρύτητας (ANOVA p΄&γτ0,05). Δηλαδή και οι τέσσερεις ομάδες
βαρύτητας είχαν παρόμοια κατάθλιψη, άγχος, οικογενειακή υποστήριξη, εσωτερική συγκρότηση και
ενεργειακή εξάντληση.
Από την εξέταση συσχετίσεων με Pearson Correlation δεν ανευρέθηκε συσχέτιση της FV1% με την
Αλεξιθυμία, Ενεργειακή Εξάντληση, Κατάθλιψη, Άγχος, και Εσωτερική Συγκρότηση (Pearson
Correlation p΄&γτ0,05). Αντίθετα ήπια αρνητική συσχέτιση παρουσίασε με την Οικογενειακή Υποστήριξη
(Pearson Correlation p΄&λτ0,05, r=-0,209).
Με βηματική πολλαπλή παλινδρόμηση η διακύμανση της κατάθλιψη βρέθηκε να ερμηνεύεται κατά
65% από το άγχος, 9% από την ενεργειακή εξάντληση και επιπρόσθετα 2% από την εσωτερική
συγκρότηση ενώ η οικογενειακή υποστήριξη και η αλεξιθυμία δεν συμμετείχαν στατιστικά σημαντικά.
Η διακύμανση του άγχους ερμηνευόταν ασφαλώς κατά 65,95 % από την κατάθλιψη, κατά 3% από την
ενεργειακή εξάντληση και κατά 1,7% από την οικογενειακή υποστήριξη ενώ η εσωτερική συγκρότηση
και η αλεξιθυμία δεν συμμετείχαν στατιστικά σημαντικά.
Τελική Αξιολόγηση
Στην τελική αξιολόγηση παρέμειναν 80 άνδρες και 21 γυναίκες.
Στο σύνολο των ασθενών που ολοκλήρωσαν το πρόγραμμα, ο μέσος όρος της κατάθλιψης,
παρουσιάστηκε στατιστικά μικρότερος μετά τη λήξη του προγράμματος αποκατάστασης.
Κατά την αρχική μέτρηση, ο μέσος όρος κατάθλιψης στην BDI για το σύνολο του δείγματος που
ολοκλήρωσε το πρόγραμμα ήταν 10.7, στατιστικά μεγαλύτερος (sample t-test p΄&λτ0.05) από τον
αντίστοιχο (5.86) που εμφανίζεται στο γενικό πληθυσμό. Αντίστοιχα, κατά την τελική μέτρηση ο
μέσος όρος ήταν 6.33, μη διαφοροποιούμενος στατιστικά από τον αντίστοιχο στο γενικό πληθυσμό
9
(sample t-test p΄&γτ0.05). Ως προς το ποσοστό των ασθενών που παρουσίαζαν καταθλιπτική
συμπτωματολογία (BDI΄&γτ 9) στην αρχική μέτρηση ήταν 47.5% (48 ασθενείς) και στην τελική 14.9%
(15 ασθενείς), μείωση στατιστικά σημαντική (x2 p΄&λτ0.05).
Ο μέσος όρος άγχους στους ασθενείς που παρακολούθησαν το πρόγραμμα μειώθηκε στατιστικά κατά
την τελική αξιολόγηση (Paired T-test p΄&λτ0.01). Το ίδιο ισχύει και για τις υποομάδες (κατά στάδιο
νόσου) των ασθενών (Paired T-test p΄&λτ0.05). Ελέγχοντας τους επί μέρους μέσους όρους μεταβολής των
ομάδων βαρύτητας, στο άγχος δεν διαπιστώθηκε στατιστική διαφορά (ANOVA p΄&γτ0.05). Η μεταβολή
στο άγχος δεν ήταν διαφορετική μεταξύ ανδρών και γυναικών (T-test p΄&γτ0.05).
Ως προς το άγχος, επίσης παρατηρήθηκαν κατά την αρχική μέτρηση μέσοι όροι μεγαλύτεροι των
αντίστοιχων του γενικού πληθυσμού. Συγκεκριμένα, ο γυναικείος πληθυσμός του δείγματος παρουσίαζε
μέσο όρο άγχους 42.62 (έναντι 37.47 του γενικού γυναικείου πληθυσμού, sample t-test p΄&λτ0.01), ενώ οι
άνδρες του δείγματος εμφάνισαν μέσο όρο 38.87 (έναντι 34,54 του γενικού ανδρικού πληθυσμού,
sample t-test p΄&λτ0.01). Στην τελική μέτρηση ο μέσος όρος άγχους στις γυναίκες μειώθηκε στο 36.29 και
στους άνδρες στο 33.4, τιμές που δεν διαφέρουν στατιστικά από τον γενικό πληθυσμό (sample t-test
p΄&γτ0.05). Το ποσοστό των γυναικών με κλινικά σημαντική αγχώδη συμπτωματολογία (STAI ΄&γτ45) στην
αρχική μέτρηση ήταν 47.6%, ενώ στην τελική μειώθηκε στο 19% (x2 p΄&λτ0.05). Στον ανδρικό πληθυσμό
το ποσοστό ασθενών με κλινικά σημαντική αγχώδη συμπτωματολογία (STAI ΄&γτ43) κατά την έναρξη του
προγράμματος ήταν 25% και μειώθηκε στο 12,5% (x2 p΄&λτ0.05) κατά τη λήξη του.
Σημαντικές μεταβολές παρουσιάστηκαν κατά την τελική μέτρηση στις κλίμακες της SCL-90R.
Μεταβολές παρουσιάστηκαν τόσο στον μέσο όρο των κλιμάκων όσο και στα ποσοστά των ασθενών
που παρουσίαζαν παθολογικές τιμές. Η μεταβολή στο μέσο όρο στην τελική μέτρηση μετά την
αποκατάσταση ήταν στατιστικά σημαντική για όλες τις παραμέτρους της SCL-90R (T test paired,
p΄7λτ0.05) εκτός από τις κλίμακες ψυχωτισμού και παρανοειδούς ιδεασμού στις οποίες δεν
παρουσιάστηκε μεταβολή (T test paired , p΄&γτ0.05).
Στατιστικά σημαντική μείωση παρατηρήθηκε στην τελική αξιολόγηση τόσο στην κλίμακα ενεργειακής
εξάντλησης όσο και στην κλίμακα αλεξιθυμίας (T test paired , p΄&λτ0.5). Αντίθετα στατιστικά σημαντική
αύξηση εμφανίστηκε στις κλίμακες εσωτερικής συγκρότησης και οικογενειακής υποστήριξης (T test
paired, p΄&λτ0.5).
Συμπεράσματα
Ασθενείς με ΧΑΠ παρουσιάζουν μεγαλύτερες τιμές άγχους, κατάθλιψης και ενεργειακής
εξάντλησης από το γενικό πληθυσμό.
Μόνο το 44,4% του πληθυσμού δεν παρουσιάζει ψυχοπαθολογία. Κυριαρχεί η
συμπτωματολογία κατάθλιψης, σωματοποίησης, ψυχαναγκασμών και άγχους.
Μόνο το 25% των γυναικών δεν παρουσίασαν παθολογική ανύψωση σε κάποια παράμετρο
έναντι 50% των ανδρών. Οι γυναίκες παρουσίασαν μεγαλύτερα ποσοστά στον ψυχαναγκασμό,
στην κατάθλιψη και στο άγχος έναντι των ανδρών.
10
Ως προς τα στάδια νόσου κατά GOLD δεν φαίνεται να παρουσιάζουν διαφορετικές τιμές στα
ψυχολογικά χαρακτηριστικά. Ωστόσο η FEV1% εμφανίζει αρνητική συσχέτιση με την
Οικογενειακή Υποστήριξη.
Η Οικογενειακή Υποστήριξη και η Εσωτερική Συγκρότηση παρουσιάζουν αρνητική
συσχέτιση με τις υπόλοιπες ψυχολογικές παραμέτρους και πιθανόν να δρουν προστατευτικά
απέναντι στο άγχος και την κατάθλιψη.
Σημαντικές μεταβολές παρουσιάστηκαν με τη λήξη του προγράμματος στις περισσότερες
κλίμακες αλλά και στα παθολογικά ποσοστά.
Μεγάλη μείωση παρατηρήθηκε σε: Κατάθλιψη, Άγχος, Ενεργειακή Εξάντληση.
Αύξηση παρατηρήθηκε στην Οικογενειακή Υποστήριξη και Εσωτερική Συγκρότηση.
Μείωση παρατηρήθηκε στα ποσοστά ψυχοπαθολογίας και στους μέσους όρους στις κλίμακές
της SCL-90R με εξαίρεση τον Ψυχωτισμό και τον Παρανοειδή Ιδεασμό.
|
Ψυχολογικά χαρακτηριστικά ασθενών με χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια και η μεταβολή τους σε πρόγραμμα πνευμονικής αποκατάστασης
