| Περίληψη |
Η διατριβή «Τα πολλαπλά πρόσωπα της ελληνικής οικογένειας στην ελληνική κινηματογραφική κωμωδία» μελετά τον τρόπο αναπαράστασης του οικογενειακού θεσμού, έτσι όπως αυτός αναπαρίσταται σε δημοφιλείς κινηματογραφικές ελληνικές κωμωδίες της περιόδου 1950-1970. Στόχος της διατριβής είναι να εξεταστούν οι ιδεολογικές παράμετροι των κωμωδιών ως προς τους τρόπους απεικόνισης της ελληνικής οικογένειας σε σχέση με τις πραγματικές πτυχές που εμφάνιζε ο θεσμός την ίδια περίοδο. Βασική θέση που υιοθετείται είναι ότι οι ταινίες λειτουργούν ως ψηφίδες του ευρύτερου πολιτιστικού πλαισίου εθνών και κοινωνιών. Κύριο ερώτημα είναι αν η ελληνική κινηματογραφική κωμωδία ακολουθούσε την ελληνική πραγματικότητα ως προς τα οικογενειακά ήθη, τις αντιλήψεις, τις συνήθειες και τις νοοτροπίες που παρατηρούνταν ή αν κατάφερε να ξεφύγει από το ιστορικό πλαίσιο που την περιέβαλλε προωθώντας νέες και προοδευτικές αντιλήψεις. Επιμέρους ερευνητικά ερωτήματα που τίθενται είναι τι επιλέγουν οι ταινίες να απεικονίσουν, σε ποια θέματα επικεντρώνονται και πώς αναπαρίστανται οι οικογενειακοί ρόλοι, ποιες λύσεις προτείνουν, ποιες αξίες προωθούν και ποιες επανέρχονται. Εξετάζεται, επίσης, αν παρατηρείται κάποιου είδους εξέλιξη κατά το πέρασμα από τη μια δεκαετία στην άλλη.
Η εργασία δομείται πάνω σε δύο μέρη: ένα πρώτο ιστορικό και ένα δεύτερο κινηματογραφικής ανάλυσης. Στο πρώτο μέρος, το οποίο είναι χωρισμένο σε τέσσερις ενότητες, δίνονται πληροφορίες για την εικόνα που εμφάνιζε η ελληνική οικογένεια τις τρεις πρώτες μεταπολεμικές δεκαετίες. Το μέρος αυτό αποτελεί σύνθεση πληροφοριών από ιστορικές, εθνογραφικές, ανθρωπολογικές και κοινωνιολογικές πηγές, από νομικά κείμενα και τον τύπο της εποχής. Ο αναγνώστης κατατοπίζεται για θέματα όπως ο θεσμός του γάμου και για σχετικές με αυτόν παραμέτρους, όπως το συνοικέσιο, η προίκα, ο αρραβώνας. Παρουσιάζονται επίσης οι αλλαγές που συντελέστηκαν κατά το πέρασμα από την αγροτική στη σύγχρονη αστεακή οικογένεια, και τα διάφορα οικογενειακά σχήματα που υπήρχαν, ενώ γίνεται λόγος και για τη σημασία που έδιναν οι Έλληνες στη συγγένεια.
Το δεύτερο μέρος είναι χωρισμένο σε τέσσερα κεφάλαια, για την οργάνωση των οποίων έχουν ληφθεί υπόψη οι κεντρικές θεματικές των κωμωδιών, αλλά και σημαντικές συνιστώσες που αφορούν τον οικογενειακό θεσμό, όπως οικογενειακά σχήματα, νοοτροπίες και ήθη που απαντώνταν στην ελληνική οικογένεια της εποχής. Στο πρώτο κεφάλαιο εξετάζονται οικογένειες χωρίς παιδιά. Οι οικογένειες είναι αστικές – με εξαίρεση το Γάμος αλά ελληνικά (Γεωργιάδης, 1964), ταινία που εξετάζεται ως μελέτη περίπτωσης. Στις κωμωδίες αυτού του κεφαλαίου ένας εκ των δύο συζύγων φέρει ένα σοβαρό ελάττωμα ή διακατέχεται από κάποιο πάθος, δημιουργώντας κλονισμό στη συζυγική σχέση. Ζητήματα λοιπόν που επανέρχονται είναι η απιστία, η ζήλια, η τσιγγουνιά και η γυναικεία φιλοδοξία. Στο κεφάλαιο συζητούνται κοινά στοιχεία, αλλά και διαφορετικοί τρόποι χειρισμού των θεμάτων αυτών.
Στο δεύτερο κεφάλαιο απασχολούν συζυγικές οικογένειες με παιδιά. Αρχικά, μέσα από τις κωμωδίες Η θεία απ’ το Σικάγο (Σακελλάριος, 1957) και Ο Θόδωρος και το δίκαννο (Δημόπουλος, 1963) μελετάται το δίπολο παράδοση-νεοτερικότητα. Η επόμενη ενότητα αφορά χαοτικά σπιτικά. Το χάος προκύπτει είτε εξαιτίας της απουσίας της μητέρας (κυριολεκτικής λόγω θανάτου ή μεταφορικής λόγω ανικανότητάς της να επιτελέσει του οικογενειακούς ρόλους) είτε εξαιτίας της (κυριολεκτικής) απουσίας του πατέρα. Άλλο στοιχείο δυσαρμονίας είναι η αντιπαλότητα μεταξύ των δύο φύλων και η διελκυστίνδα μεταξύ δυτικότροπων και ανατολίτικων στοιχείων, όπως αυτά διακρίνονται στην ταινία Μια τρελλή τρελλή οικογένεια (Δημόπουλος, 1965). Το κεφάλαιο ολοκληρώνεται με την πολύτεκνη Οικογένεια Χωραφά (Ασημακόπουλος, 1968), που αναλύεται ως ταινία μελέτης. Η ταινία φέρει γνωρίσματα της commedia all’ italiana και ασκεί κοινωνική κριτική θίγοντας υπαρκτά κοινωνικά προβλήματα, όπως οι παράνομες υιοθεσίες και η φτώχια.
Το τρίτο κεφάλαιο μελετά την απεικόνιση του αδερφού μέσα από πέντε κωμωδίες, οι οποίες εξετάζονται παράλληλα. Η ανάλυση δείχνει τους τρόπους πραγμάτευσης του αδερφού ως προστάτη, την εξέλιξη που παρατηρείται ως προς την απεικόνιση της γυναίκας/αδελφής και τη θέση των ταινιών σε ζητήματα όπως η προικοδότηση και το προξενιό. Το κεφάλαιο κλείνει με τον Ατσίδα (1962) του Δαλιανίδη που αναλύεται ως περίπτωση κωμωδίας η οποία σατιρίζει τον ρόλο του αδερφού-προστάτη.
Το τέταρτο κεφάλαιο μελετά τις συγγενικές σχέσεις – θέμα στο οποίο στέκονται κριτικά οι ταινίες. Διακρίνονται δύο κατηγορίες κωμωδιών: εκείνες που αναφέρονται σε ζητήματα βεντέτας και εκείνες που εστιάζουν στην εμπλοκή των συγγενών στις προσωπικές επιλογές του ατόμου.
Στα συμπεράσματα συνοψίζονται οι σημαντικότερες διαπιστώσεις που έχουν προκύψει από τα επιμέρους κεφάλαια και κατατίθενται συνολικότερες διαπιστώσεις. Η ελληνική κινηματογραφική κωμωδία δεν κατάφερε να κάνει κάποια ανατροπή και ακολουθούσε σε μεγάλο βαθμό την ελληνική κοινωνία αναπαράγοντας σε μεγάλο βαθμό στερεότυπα. Η στήριξη του οικογενειακού θεσμού και η προσκόλληση σε συντηρητικά ήθη αποτελούσε ίδιον αυτών των κωμωδιών. Ωστόσο, σταδιακή αλλαγή παρατηρείται στην εικόνα της γυναίκας κατά το πέρασμα από τη μια δεκαετία στην άλλη, καθώς παρατηρούνται στοιχεία αναβάθμισης του γυναικείου ρόλου στην οικογένεια. Παράλληλα φαίνεται ότι μειώνεται η εξουσία του συζύγου γύρω στα μέσα της δεκαετίας του 1960 σε πολλές από τις κωμωδίες που απασχόλησαν στη διατριβή. Μετά τα μέσα της δεκαετίας του 1960 δίνεται επίσης χώρος για την ανάδειξη προβλημάτων που αντιμετωπίζουν μονογονεϊκές οικογένειες. Στα φιλελεύθερα στοιχεία των κωμωδιών εντάσσεται η απόρριψη του θεσμού της προίκας και της μεθόδου του προξενιού, καθώς και η καταγγελία φαινομένων, όπως οι σεξουαλικές παρενοχλήσεις, αλλά και ο καυτηριασμός των συγγενικών σχέσεων. Η ελληνική κωμωδία αξιοποιούσε την πραγματικότητα, αλλά επιλεκτικά απομόνωνε συγκεκριμένα φαινόμενα και ενέμενε σε ορισμένα θέματα. Στους σκηνοθέτες που προσπάθησαν να διαφοροποιηθούν από το κλίμα της εποχής, όπως αυτό περιγράφεται μέσα από την ανάλυση των ταινιών που εξετάζονται στη διατριβή, συγκαταλέγονται ο Βασίλης Γεωργιάδης, ο Γιώργος Σκαλενάκης και ο Γιάννης Δαλιανίδης.
|
Συλλογές
