| Περίληψη |
Η κατάχρηση ψυχοδραστικών ουσιών και αλκοόλ εξακολουθεί να αποτελεί στην σύγχρονη εποχή μία σημαντική πρόκληση για τους επιστήμονες που εργάζονται στο πεδίο της πρόληψης και της θεραπείας των εξαρτητικών συμπεριφορών σε παγκόσμιο επίπεδο. Μολονότι για κάποια χρονική περίοδο η κατάχρηση ουσιών συσχετίστηκε απλώς με συνθήκες φτώχειας και αποκλεισμού, εντούτοις το ζήτημα της εξάρτησης από ουσίες –νόμιμες ή παράνομες- αφορά πολλές ιστορικές περιόδους, επηρεάζει κάθε κοινωνικό στρώμα, φύλο και φυλή και οι έγκυες γυναίκες δεν θα μπορούσαν να αποτελέσουν εξαίρεση. Η φροντίδα των εγκύων γυναικών που κάνουν χρήση ουσιών και των κυοφορούμενών τους τους παρουσιάζει πολύπλοκα νομικά και ηθικά ζητήματα και είναι ακόμη σε εξέλιξη η συζήτηση σχετικά με το κατά πόσον θα πρέπει να επιβάλλονται ποινικές κυρώσεις ή ποια είναι η καταλληλότερη θεραπευτική προσέγγιση για μία γυναίκα που κάνει κατάχρηση αλκοόλ και άλλων ουσιών κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης. Επιπλέον, ο επιστημονικός διάλογος σχετικά με τα δικαιώματα και τις επιθυμίες των εγκύων γυναικών έναντι των συμφερόντων των κυοφορούμενών τους δεν έχει καταλήξει σε βέβαια συμπεράσματα, με αποτέλεσμα αυτό να μεταφράζεται σε καθημερινά ηθικά διλήμματα και συγκρούσεις εντός του εργασιακού περιβάλλοντος του θεραπευτικού προσωπικού που απασχολείται σε φορείς απεξάρτησης. Η παρούσα διπλωματική εργασία, που εκπονείται στα πλαίσια του Διατμηματικού Μεταπτυχιακού Προγράμματος Σπουδών «Βιοηθική» του Πανεπιστημίου Κρήτης, έχει ως βασικό στόχο να διερευνήσει την σύγκρουση προσωπικής ηθικής και επαγγελματικής δεοντολογίας στους κόλπους του προσωπικού θεραπείας και το πώς αυτή επηρεάζει την καθημερινή επαγγελματική πρακτική ενός/μίας επαγγελματία παροχής υπηρεσιών φροντίδας στο πεδίο της απεξάρτησης. Ακόμη, αποσκοπεί –μέσω της έρευνας- να αναδείξει την ύπαρξη ή μη ορίων στην παρεχόμενη θεραπεία μίας εγκύου εξαρτημένης γυναίκας και εν τέλει να καταλήξει σε μία δέσμη καλών πρακτικών και κατευθυντήριων οδηγιών, οι οποίες θα αφορούν την θεραπευτική διαχείριση γυναικών που κάνουν κατάχρηση ουσιών κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης τους. Στο πρώτο κεφάλαιο εισάγεται το υπό μελέτη ζήτημα των βιοηθικών προεκτάσεων της ταυτόχρονης ύπαρξης εγκυμοσύνης και ουσιοεξάρτησης σε περιβάλλον θεραπείας και γίνεται μια απόπειρα να οριοθετηθεί θεωρητικά, αναδεικνύοντας παράλληλα το μεγάλο ερευνητικό κενό που παρατηρείται, κυρίως στην χώρα μας, αλλά και παγκοσμίως. Στο δεύτερο κεφάλαιο γίνεται μια απόπειρα να περιγραφεί μέσω αριθμητικών δεδομένων και επιδημιολογικών αναλύσεων η εικόνα του φαινομένου της εξάρτησης, όπως αυτή ισχύει σήμερα στην χώρα μας, αλλά και παγκοσμίως. Οι δείκτες που παρατίθενται χρησιμοποιούνται διεθνώς ως σημεία αναφοράς του επιπολασμού της χρήσης ουσιών, όπως αυτός ορίζεται μέσω του ελληνικού και του ευρωπαϊκού παρατηρητηρίου (ΕΚΤΕΠΝ, EMCDDA), αλλά και του εθνικού ινστιτούτου για την κατάχρηση ουσιών στις Η.Π.Α (NIDA). Το τρίτο κεφάλαιο παρουσιάζει τις κυρίαρχες θεωρήσεις του φαινομένου της εξάρτησης. Ως εκ τούτου, η εξάρτηση εξετάζεται ως ασθένεια (brain disease model), αλλά και ως προσωπική επιλογή, μέσω της ελεύθερης βούλησης του ατόμου (free will model), αναδεικνύοντας σε κάθε περίπτωση τις διαφορετικές ηθικές προεκτάσεις που το κάθε μοντέλο σκέψης επιφέρει. Στην συνέχεια, γίνεται παρουσίαση των βασικών και πιο διαδεδομένων μοντέλων θεραπείας της εξάρτησης –του μοντέλου της φαρμακευτικής υποκατάστασης και του ψυχοκοινωνικού μοντέλου- και αναλύονται οι δυσκολίες και τα επιμέρους ηθικά ζητήματα που προκύπτουν από την υποχρεωτική θεραπεία των εγκύων χρηστριών. Στο τέταρτο κεφάλαιο γίνεται μια προσπάθεια να ιδωθεί η ουσιοεξάρτηση υπό το πρίσμα τριών βασικών σχολών σκέψης στην ηθική φιλοσοφία, δηλαδή της φιλελεύθερης θεώρησης, της καντιανής δεοντοκρατίας και της αριστοτελικής ηθικής, ενώ το εν λόγω κεφάλαιο κλείνει με μία παρουσίαση του μοντέλου της μείωσης βλάβης (harm reduction), ως δέσμη μέτρων και πολιτικών –εναλλακτικών της θεραπείας- για τις εξαρτήσεις, κάνοντας μια θεωρητική απόπειρα ηθικής αξιολόγησης και κριτικής, πάντοτε στα πλαίσια των θεμελιωδών βιοηθικών αρχών. Στο πέμπτο κεφάλαιο, επί της ουσίας εισερχόμαστε στον πυρήνα του υπό διαπραγμάτευση ζητήματος της εργασίας, αυτό των βιοηθικών προεκτάσεων της συνύπαρξης εγκυμοσύνης και κατάχρησης ουσιών. Στο εν λόγω κεφάλαιο, εξετάζεται ο παράγων μητρότητα -ως έκφραση της ατομικής αυτονομίας της γυναίκας μέσω της άσκησης του αναπαραγωγικού της δικαιώματος- και πώς αυτός επιδρά στις αποφάσεις που καλείται να πάρει μια εξαρτημένη, ενώ παράλληλα αναλύονται οι κίνδυνοι που ελλοχεύουν για την σωματική και διανοητική υγεία, τόσο της μητέρας όσο και του κυοφορούμενου εμβρύου σε ένα περιβάλλον εγκυμοσύνης και χρήσης ουσιών. Επιπρόσθετα, γίνεται μια προσπάθεια να παρουσιαστούν οι κυρίαρχες απόψεις αναφορικά με το ζήτημα της ύπαρξης ή μη ηθικής υπόστασης -συνεπώς και ευθύνης και καταλογισμού- στο έμβρυο και το κατά πόσο η όποια τοποθέτηση ορίζει την αυτονομία του ως οντότητα. Το κεφάλαιο συνεχίζεται με μία σύντομη αναφορά στην θεματική της ηθικής της φροντίδας, η οποία δεσπόζει σε όλα τα επαγγέλματα που σχετίζονται με την παροχή υπηρεσιών υγείας και φροντίδας και το πώς διαμορφώνει την στάση και τις αντιλήψεις του θεραπευτικού προσωπικού και κλείνει με μία συζήτηση γύρω από τους επιβαρυντικούς παράγοντες που δυσχεραίνουν την αναζήτηση θεραπευτικού πλαισίου από μια έγκυο χρήστρια, καθώς και τις ηθικές προκλήσεις και τις διλημματικές καταστάσεις που παρουσιάζονται στο έργο ενός/μίας θεραπευτή/θεραπεύτριας που καλείται να διαχειριστεί καθημερινά περιπτώσεις εξαρτημένων γυναικών που πρόκειται να γίνουν μητέρες, στην προσπάθειά του/της να σεβαστεί από τη μία τις αρχές επαγγελματικής δεοντολογίας και τις αρχές βιοηθικής και από την άλλη να συμπορευτεί με ό,τι το προσωπικό του/της αξιακό πλαίσιο αναφοράς επιτάσσει. Στο έκτο κεφάλαιο βρίσκεται το ερευνητικό σκέλος της εργασίας. Εδώ, γίνεται παρουσίαση των κεντρικών στόχων της έρευνας, όπως αυτοί αποτυπώνονται μέσα από τα ερευνητικά ερωτήματα, αναλύεται η μεθοδολογία και οι λόγοι που επιλέχθηκε, το πώς προέκυψε το δείγμα από το οποίο συλλέχθηκαν τα ερευνητικά δεδομένα και ζητήματα δεοντολογίας της έρευνας. Στην συνέχεια γίνεται η ανάλυση των δεδομένων, που προέκυψαν από τη θεματική ανάλυση του λόγου των απαντήσεων των συμμετεχόντων, τα βασικά ευρήματα στη βάση των ερευνητικών ερωτημάτων και κάποιες συμπερασματικές παρατηρήσεις. Τέλος, στο έβδομο κεφάλαιο γίνεται αναφορά στην συμβολή και την χρησιμότητα της παρούσας εργασίας στο επιστημονικό πεδίο των εξαρτήσεων, αλλά και το ευρύτερο της βιοηθικής και παρουσιάζονται κάποιες βασικές οδηγίες που απευθύνονται στους επαγγελματίες που ασχολούνται με την θεραπευτική διαχείριση του ειδικού πληθυσμού των εξαρτημένων γυναικών στους διάφορους φορείς και δομές αντιμετώπισης των εξαρτήσεων. Η εργασία ολοκληρώνεται με παράθεση των βιβλιογραφικών παραπομπών –ελληνόγλωσσων και ξενόγλωσσων- που χρησιμοποιήθηκαν, καθώς και τριών παραρτημάτων, προς διευκόλυνση του αναγνώστη. Το παράρτημα Α αφορά τον οδηγό της ημιδομημένης συνέντευξης και τους θεματικούς άξονες που χρησιμοποιήθηκαν κατά την συλλογή των δεδομένων, το παράρτημα Β τις πληροφορίες που συνέθεσαν το έντυπο ενημέρωσης των υποψήφιων συμμετεχόντων και το παράρτημα Γ, το έντυπο ενήμερης συγκατάθεσης στο οποίο συμφώνησε γραπτώς το σύνολο του ερευνητικού δείγματος.
|
Συλλογές
