| Περίληψη |
Τα καρδιαγγειακά νοσήματα αθηροσκληρωτικής αιτιολογίας αποτελούν την πρώτη αιτία θανάτου στις πιο αναπτυγμένες χώρες του κόσμου καθώς και στην Ελλάδα. Ενώ όμως ο θάνατος απ' αυτά μπορεί να είναι ακαριαίος, η αθηροσκλήρωση είναι το αποτέλεσμα μιας μακρόχρονης, βραδείας και σιωπηρής διαδικασίας που φαίνεται να έχει τις ρίζες της στην παιδική ηλικία. Η έναρξη αλλά και η ταχύτητα ανάπτυξης της αθηροσκλήρωσης συναρτάται με την παρουσία συγκεκριμένων κοινωνικο-οικονομικών και κληρονομικών παραγόντων αλλά κυρίως με την παρουσία κάποιων καθημερινών συνηθειών όπως το κάπνισμα, τα επίπεδα σωματικής άσκησης και οι διαιτολογικές συνήθειες. Συνεπώς πρόληψη των καρδιαγγειακών νοσημάτων σημαίνει πρώτιστα διαμόρφωση κατάλληλων συνηθειών ώστε να μειωθεί σημαντικά το ενδεχόμενο εκδήλωσης της νόσου. Πλήθος ερευνών έχει καταδείξει ότι ο μαθητικός πληθυσμός και γενικότερα ο χώρος του σχολείου, αποτελούν πρόσφορο έδαφος για παρεμβάσεις που στοχεύουν στην διαμόρφωση κατάλληλων καθημερινών συνηθειών με απώτερο σκοπό την πρόληψη των καρδιαγγειακών νοσημάτων κατά την ενηλικίωση. Αντικείμενο της παρούσας διατριβής ήταν η αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας της εκπαιδευτικής παρέμβασης "Αγωγή Υγείας και Διατροφής" σε μαθητές του Δημοτικού. Η ομάδα παρέμβασης του προγράμματος αποτελείτο από το σύνολο των μαθητών των Νομών Ηρακλείου και Ρεθύμνου που γράφτηκαν στην πρώτη τάξη τον Σεπτέμβριο του 1992 καθώς και τους γονείς τους, ενώ η ομάδα ελέγχου αποτελείτο από το σύνολο των αντίστοιχων μαθητών και τους γονείς τους του Νομού Χανίων. Το σύνολο του πληθυσμού της ομάδα παρέμβασης ακολούθησε το πρόγραμμα "Αγωγή Υγείας και Διατροφής" για τρία χρόνια ενώ καμία παρέμβαση δεν έγινε στην ομάδα ελέγχου. Το πρόγραμμα "Αγωγή Υγείας και Διατροφής" που εφαρμόστηκε ουσιαστικά ήταν μιά μεταφορά στην ελληνική πραγματικότητα του προγράμματος "Know Your Body" του American Health Foundation το οποίο όμως τροποποιήθηκε κατάλληλα και εμπλουτίστηκε με νέο υλικό. Την ευθύνη της παρέμβασης στον χώρο του σχολείου είχαν αναλάβει οι δάσκαλοι την αντίστοιχη τάξη σε συνεργασία με τους διορισμένους, όπου υπήρχαν, καθηγητές Φυσικής Αγωγής, αφού πρώτα είχαν παρακολουθήσει το ετήσιο ενημερωτικό σεμινάριο που οργάνωσε η ερευνητική ομάδα. Η παρέμβαση στους γονείς γινόταν απευθείας από τα μέλη της ερευνητικής ομάδας με τη μορφή σεμιναρίων που οργανωνόντουσαν, απογευματινές ώρες, στους χώρους των σχολείων, σε ετήσια βάση. Η παρέμβαση που εφαρμόσθηκε τόσο στους μαθητές όσο και στους γονείς αφορούσε κυρίως θέματα διατροφής, σωματικής άσκησης και φυσικής κατάστασης. Για την αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας της παρέμβασης ένα, τυχαία επιλεγμένο, αντιπροσωπευτικό, δείγμα, 558 μαθητών πρώτης τάξης από την ομάδα παρέμβασης (301 από αστικές περιοχές και 257 από αγροτικές περιοχές), και 419 από την ομάδα ελέγχου (258 από αστικές και 161 από αγροτικές περιοχές) καθώς και οι γονείς τους, συμμετείχαν σε μια σειρά μετρήσεων και εξετάσεων την περίοδο Σεπτέμβριος 1992 - Ιανουάριος 1993, πριν την έναρξη εφαρμογής της παρέμβασης. Από το σύνολο των εξετασθέντων μαθητών και γονέων το 1992 ένα και πάλι τυχαία επιλογμένο δείγμα 290 μαθητών της ομάδας παρέμβασης (144 από αστικές περιοχές και 146 από αγροτικές περιοχές) και 186 της ομάδας ελέγχου (117 από αστικές περιοχές και 69 από αγροτικές περιοχές) καθώς και οι γονείς τους, επανεξετάσθηκαν την περίοδο Σεπτέμβριος 1995 - Ιανουάριος 1996, μετά την ολοκλήρωση των τριών πρώτων χρόνων της παρέμβασης και ενώ οι μαθητές βρίσκονταν στην τετάρτη τάξη. Οι εξετάσεις οι οποίες συμμετείχαν οι μαθητές ήταν: βιοχημικές αναλύσεις, σωματομετρήσεις, έλεγχος φυσικής κατάστασης, καταγραφή διαιτολογικών συνηθειών με τη χρήση ερωτηματολογίου εβδομαδιαίας κατανάλωσης τροφίμων και ζυγισμένου φαγητού τριών ημερών, καταγραφή επιπέδων σωματικής άσκησης και γνώσεων υγείας, σε θέματα σχετικά με τη διατροφή και τη σωματική άσκηση. Αντίστοιχα απ' τους γονείς ζητήθηκε να συμπληρώσουν ένα ερωτηματολόγιο που αφορούσε θέματα καθημερινών δικών τους συνηθειών, όπως διαιτολογικές συνήθειες, επίπεδα σωματικής άσκησης και συνήθειες καπνίσματος καθώς και γνώσεις υγείας σε θέματα σχετικά με τη διατροφή, τη σωματική άσκηση, το κάπνισμα, την αρτηριακή πίεση και την στοματική υγιεινή. Με βάση τις αλλαγές που προέκυψαν, μεταξύ των αρχικών μετρήσεων και εκείνων της επανεξέτασης, στο σύνολο των παραπάνω παραμέτρων, εκτιμήθηκε η αποτελεσματικότητα της παρέμβασης. Κατά τη στατιστική ανάλυση χρησιμοποιήθηκαν τα δεδομένα μαθητών και γονέων οι οποίοι συμμετείχαν και στις δύο εξετάσεις. Οι αρχικές διαφορές μεταξύ των μαθητών των δύο ομάδων εξουδετερώθηκαν με την εφαρμογή ανάλυσης (ή ανάλυση συνδιασποράς) με συμμεταβλητές την τιμή στην αρχική εξέταση, το φύλο, το επίπεδο εκπαίδευσης των γονέων και την τιμή επανεξέτασης του Δείκτη Μάζας Σώματος. Τα αποτελέσματα της στατιστικής ανάλυσης έδειξαν ότι οι μαθητές της ομάδας παρέμβασης παρουσίασαν σημαντική βελτίωση στα επίπεδα ολικής χοληστερόλης ορού, LDL - χοληστερόλης και στα κλάσματα ολικής χοληστερόλης ορού προς HDL - χοληστερόλη. Όσον αφορά τις σωματομετρικές παραμέτρους οι μαθητές της ομάδας παρέμβασης παρουσίασαν σημαντικά μεγαλύτερη αύξηση έναντι των μαθητών της ομάδας ελέγχου στο ύψος ενώ η αύξηση που σημειώθηκε στην Δείκτη Μάζας Σώματος και στην λαγόνια δερματική πτυχή ήταν σημαντικά μικρότερη για τους μαθητές της ομάδας παρέμβασης. Όσον αφορά τις συνήθειες διατροφής το ερωτηματολόγιο εβδομαδιαίας κατανάλωσης τροφίμων δεν έδειξε καμιά σημαντική διαφορά μεταξύ των δύο ομάδων, αλλά με τη μέθοδο του ζυγισμένου φαγητού τριών ημερών βρέθηκε σημαντικά μικρότερη αύξηση στην κατανάλωση κορεσμένου λίπους από τους μαθητές της ομάδας παρέμβασης. Ακόμη τα επίπεδα σωματικής άσκησης αλλά και οι περισσότεροι από τους δείκτες φυσικής κατάστασης, συμπεριλαμβανομένης της δοκιμασίας ελέγχου καρδιοαναπνευστικής αντοχής, παρουσίασαν σημαντικά μεγαλύτερη αύξηση για τους μαθητές της ομάδας παρέμβασης. Τέλος οι γνώσεις υγείας, τόσο των μαθητών της ομάδας παρέμβασης όσο και των γονέων τους, παρουσίασαν σημαντική αύξηση έναντι αυτών της ομάδας ελέγχου. Πρέπει όμως να σημειωθεί ότι κατά τη στατιστική επεξεργασία των αποτελεσμάτων βρέθηκε ότι ανάμεσα στους μαθητές της ομάδας παρέμβασης αυτοί που ωφελήθηκαν κυρίως από την εφαρμογή του προγράμματος ήταν αυτοί των οποίων οι γονείς είχαν υψηλότερο επίπεδο μόρφωσης. Συμπερασματικά, οι θετικές αλλαγές που παρατηρήθηκαν, μετά τη συμπλήρωση των τριών πρώτων χρόνων εφαρμογής του προγράμματος, είναι ιδιαίτερα ενθαρρυντικές και υποδηλώνουν τη σημαντική επίδραση που μπορούν να έχουν παρεμβάσεις αυτού του είδους σε μαθητές δημοτικού, ως προς τη διαμόρφωση κατάλληλων συμπεριφορών και τη βελτίωση παραγόντων κινδύνου εμφάνισης καρδιαγγειακών νοσημάτων. Τα ευρήματα αυτά ενισχύουν την ανάγκη καθιέρωσης προγραμμάτων "Αγωγής Υγείας και Διατροφής" και επέκτασής τους στους μαθητές όλων των τάξεων του δημοτικού σχολείου, για την έγκαιρη πρόληψη των καρδιαγγειακών νοσημάτων.
|
Συλλογές
