| Περίληψη |
Στην παρούσα εργασία με τίτλο " Τα μεταλλικά αντικείμενα από την ανασκαφή του οικισμού και του Ιερού στον Θέρμο Αιτωλίας. Η διαχρονική σημασία του αιτωλικού Ιερού μέσα από τα αναθήματά του." εξετάζονται όλα τα μεταλλικά αντικείμενα που προέρχονται από τον προϊστορικό οικισμό και τα βαθύτερα στρώματα του ναού του Απόλλωνα στον Θέρμο Αιτωλίας. Πρόκειται για μία πρωτότυπη συνθετική εργασία όπου για πρώτη φορά παρουσιάζονται συγκεντρωτικά 412 μεταλλικά αντικείμενα που ανήκουν στις κατηγορίες των όπλων, των εργαλείων, των αγγείων και των κοσμημάτων. Τα περισσότερα αντικείμενα βρέθηκαν κατά τη διάρκεια των παλαιών ανασκαφών του ιερού με αποτέλεσμα να λείπουν ακριβή στοιχεία εύρεσης. Η εργασία διακρίνεται σε οκτώ κεφάλαια στα οποία γίνεται η παρουσίαση, τυπολογική και χρονολογική μελέτη των αντικειμένων ενώ στη συνέχεια επιχειρείται ανασύνθεση του λατρευτικού τυπικού, αναζητούνται οι λατρευόμενες θεότητες και τέλος, στην προσπάθεια να ενταχθεί το ιερό στην ιστορική και κοινωνική πραγματικότητα εξετάζεται σε σχέση με τα υπόλοιπα ανασκαφικά κυρίως ευρήματα της ευρύτερης περιοχής.
Στο πρώτο κεφάλαιο γίνεται αναφορά στις ανασκαφικές έρευνες που έχουν γίνει στον χώρο από τους Γ. Σωτηριάδη, Κ. Ρωμαίο και Ι. Α. Παπαποστόλου και στις προηγούμενες μελέτες του υλικού.
Στο δεύτερο κεφάλαιο που έχει τίτλο "Ιστορία της έρευνας των όπλων, των εργαλείων και των κοσμημάτων" παρουσιάζονται οι παλαιότερες συνθετικές μελέτες των όπλων, των εργαλείων και των κοσμημάτων.
Τα μεταλλικά αντικείμενα παρουσιάζονται αναλυτικά στο τρίτο κεφάλαιο της εργασίας, κατατάσσονται σε τύπους και χρονολογούνται. Ανήκουν στις κατηγορίες των όπλων, των κοσμημάτων, των εργαλείων και των μεταλλικών αγγείων. Οι πολυπληθέστερες ομάδες είναι εκείνες των αιχμών δοράτων, των σφηκωτήρων, των δαχτυλιδιών και των σιδερένιων λαβών λεβήτων. Με βάση τα στοιχεία που αντλούμε από την τυπολογική μελέτη των αντικειμένων φαίνεται πως τα παλαιότερα αντικείμενα είχαν χρηστικό χαρακτήρα, στοιχείο που συνάδει με την ύπαρξη του προϊστορικού οικισμού. Κατά την Υστερομυκηναϊκή – Πρώιμη Πρωτογεωμετρική περίοδο η κατάσταση διαφοροποιείται καθώς τα μεταλλικά αντικείμενα, περόνες, μαχαιρίδιο, βραχιονοπελέκεις και μία χάλκινη λαβή λέβητα, θα μπορούσαν να θεωρηθούν αντικείμενα κύρους ή αντικείμενα που σχετίζονται με τη λατρεία. Κατά την περίοδο ακμής του ιερού, που συμπίπτει με την Υστερογεωμετρική - Πρώιμη Αρχαϊκή περίοδο, αυξάνονται τα όπλα, τα εργαλεία και τα κοσμήματα. Φαίνεται πώς κάποια από τα αντικείμενα είναι τοπικής παραγωγής ενώ άλλα δείχνουν να έχουν δεχτεί επιδράσεις από την Ιταλία, την Ανατολή, την περιοχή του Καυκάσου, την Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη. Ανιχνεύονται επίσης σχέσεις με την Ολυμπία, τη Βίτσα, το Καλαπόδι, τις Φερές, τη Φίλια και τη Μακεδονία.
Το τέταρτο κεφάλαιο, με τίτλο "Το Αιτωλικό Εργαστήριο", πραγματεύεται την παρουσία εργαστηρίων κατεργασίας μετάλλου στο ιερό, τουλάχιστον κατά την Υστερογεωμετρική – Πρώιμη Αρχαϊκή Περίοδο, περίοδο ακμής του ιερού. Εκτός από τα αντικείμενα αιτωλικής παραγωγής στο ιερό υπάρχουν και αντικείμενα που προσγράφονται στο θεσσαλικό εργαστήριο.
Δεδομένου ότι τα μεταλλικά αντικείμενα που παρουσιάζουμε προέρχονται από ένα ιερό, στο κεφάλαιο με τίτλο "Η εξέλιξη του Ιερού του Θέρμου σε Συνάρτηση με τα Μεταλλικά Ευρήματα", προσπαθούμε να αντλήσουμε από αυτά πληροφορίες που αφορούν σε σχέση με τελετουργικά και άλλα δρώμενα που λάβαιναν χώρα στο ιερό. Κατά την Ύστερη Εποχή του Χαλκού δεν φαίνεται να τελούνταν κάποιου είδους λατρεία. Αντίθετα στην πλακόστρωτη έκταση μπροστά από το Μέγαρο Α αλλά πιθανόν και στο εσωτερικό του, λάβαιναν χώρα συναθροίσεις που είχαν ως σκοπό την κατανάλωση φαγητού και ποτού. Τα μαχαιρίδια, οι σμίλες και οι αιχμές δοράτων που χρονολογούνται στην περίοδο που εξετάζουμε, μαζί με πήλινα αντικείμενα υψηλής τέχνης, δηλώνουν επαφές με μεγάλα μυκηναϊκά κέντρα. Μετά από την καταστροφή του Μεγάρου Α, ιδρύεται τον 11ο αι. π.Χ. το Μέγαρο Β, νοτίως του οποίου εντοπίστηκαν σαφείς ενδείξεις για την τέλεση λατρευτικών πράξεων (κτιστός «βόθρος θυσιών», κυκλοτερή κατασκευάσματα). Την περίοδο που ακολούθησε την καταστροφή του Μεγάρου Β (΄Υστερη Γεωμετρική – Πρώιμη Αρχαϊκή περίοδος) δημιουργήθηκαν δύο πυρήνες λατρείας: η εστία των ολόκαυστων θυσιών που ιδρύθηκε επάνω στα ερείπια του Μεγάρου Β και ο βωμός που παρήγαγε το μελανό στρώμα θυσιών διατροφικού χαρακτήρα στα νότια. Τα μεταλλικά αντικείμενα της περιόδου σχετίζονται και με την εστία και με τον βωμό αλλά κυρίως με τον βωμό στα νότια. Είναι στη συντριπτική τους πλειοψηφία όπλα και κοσμήματα, με πολυπληθέστερη την ομάδα των χάλκινων σφηκωτήρων που χρησιμοποιήθηκαν για την ανάθεση στη θεότητα ενός πλοκάμου, την παιδικήν τρίχα ή την ἐφηβικήν τρίχα. Πιθανόν τα περισσότερα από τα μεταλλικά αντικείμενα να είχαν αποτεθεί σε λάκκους, όμοιους με αυτούς που βρέθηκαν νοτίως της εστίας των ολόκαυστων θυσιών. Μοναδικό εύρημα παραμένει η χάλκινη σφραγίδα που ίσως σχετίζεται με το ιερατείο. Οι δύο αυτοί πυρήνες λατρείας εξακολούθησαν να είναι σε χρήση και κατά τον 7ο αι. π.Χ.. Επιπλέον νοτίως της εστίας στήθηκε ένας πεσσόμορφος αργός ιερός λίθος. Τα μεταλλικά αντικείμενα που μπορούν να ενταχθούν στην περίοδο αυτή είναι λιγοστά και πρόκειται για αιχμές δοράτων, ένα μαχαιρίδιο και αμφικωνικές χάντρες. Περί τα 620 π.Χ. χτίστηκε ένας σηκός στη θέση της εστίας των ολόκαυστων θυσιών, στοιχείο που σηματοδοτεί αλλαγή του λατρευτικού τυπικού. Τα μεταλλικά ευρήματα της περιόδου είναι ελάχιστα και αποτελούνται από χυτούς δαχτυλίους, κρίκους και λιγοστές περόνες. Αντικείμενα της ομάδας αυτής μπορούν να χρονολογηθούν και στον 6ο/πρώιμο 5ο αι. π.Χ. Στον 5ο/4ο αι. π.Χ. χρονολογείται μόνο ένα δαχτυλίδι με σφραγιστική επιφάνεια του οποίου δυστυχώς δεν γνωρίζουμε την ανασκαφική του συνάφεια.
Στο έκτο κεφάλαιο της διατριβής γίνεται προσπάθεια να ταυτιστούν οι λατρευόμενες θεότητες. Η ανάλυση αφορά κατά κύριο λόγο στην Υστερογεωμετρική – Πρώιμη Αρχαϊκή περίοδο οπότε και είχαν διαμορφωθεί οι δύο πυρήνες λατρείας, από τους οποίους ο βωμός της τέφρας πιθανόν να σχετιζόταν με τον Απόλλωνα και τις Απέλλες και ο βωμός του μελανού στρώματος με την Άρτεμη.
Το έβδομο κεφάλαιο με τίτλο "Το ιερό του Θέρμου μέσα από άλλες μαρτυρίες" πραγματεύεται την εξέλιξη του χώρου από έναν σημαντικό οικισμό της Εποχής του Χαλκού σε ένα σημαντικό ιερό υπερτοπικού χαρακτήρα και τέλος στο κέντρο της Αιτωλικής Συμπολιτείας. Τα ανασκαφικά δεδομένα είναι πολύ σημαντικά καθώς οι γραπτές μαρτυρίες χρονολογούνται από τον 5ο αι. π.Χ. κ. ε.. Η αρχική σημασία της περιοχής οφείλεται στην τοποθεσία της, καθώς διαθέτει βοσκοτόπια και καλλιεργήσιμες εκτάσεις ενώ εκεί κατέληγαν μονοπάτια που οδηγούσαν στη Θεσσαλία μέσω των βουνών. Κατά την Υστερομυκηναϊκή – πρώιμη Πρωτογεωμετρική περίοδο υπάρχουν σαφείς ενδείξεις για την τέλεση λατρευτικών πράξεων ενώ εξακολουθούσαν οι συναθροίσεις κατανάλωσης φαγητού και ποτού, οι οποίες λάβαιναν χώρα και κατά την προηγούμενη περίοδο. Τα μεταλλικά αντικείμενα συνηγορούν υπέρ της ύπαρξης μελών αριστοκρατίας. Μετά από την καταστροφή του Μεγάρου Β γύρω στο 900 π.Χ. εξακολουθούν να λαμβάνουν χώρα γεύματα σε σχέση με τον βωμό του μελανού στρώματος και πιθανόν να αφορούσαν τελετές ενηλικίωσης. Τα αναθήματα της περιόδου αυτής στον Θέρμο είναι αποκλειστικά μεταλλικά στοιχείο που πιθανόν να δείχνει ότι ανατέθηκαν ως επιθυμία καταξίωσης ατόμων και κυρίως ομάδων διαμέσου της συμμετοχής σε κοινή λατρεία. Οι αλλαγές στον χώρο κατά τον 7ο αι. π.Χ. ίσως να υποδεικνύουν μία αλλαγή στο λατρευτικό τυπικό. Οι θυσίες συνέχισαν να λαμβάνουν χώρα στους δύο βωμούς όπως και τα γεύματα. Τα μεταλλικά αντικείμενα είναι ωστόσο λιγότερα σε σχέση με την προηγούμενη περίοδο. Περί το 620 π.Χ. έγιναν εκτεταμένες εργασίες στον χώρο και υλοποιήθηκε ένα οικοδομικό πρόγραμμα, στο οποίο περιλαμβανόταν η ανέγερση τριών ναών. Επίσης διαπιστώνεται αλλαγή στο λατρευτικό τυπικό, αλλαγή που υπαγορεύεται από την απουσία όπλων ή κοσμημάτων που μπορούν να αποδοθούν στην περίοδο αυτή. Τα αντικείμενα αυτά αντικαθίστανται από δαχτυλίδια και κρίκους που πιθανόν ανατίθενται όχι ως προσωπικά αντικείμενα αλλά αντί νομισμάτων. Στον 6ο και 5ο αι. π.Χ. χρονολογούνται λιγοστές περόνες, οι οποίες πιθανόν να σχετίζονται με την ανάθεση ενδυμάτων στη θεότητα. Μοναδικό εύρημα που ανήκει στον 5ο/4ο αι. π.Χ. είναι ένα δαχτυλίδι με σφραγιστική επιφάνεια.
Το όγδοο και τελευταίο κεφάλαιο αφορά στα συμπεράσματα που προκύπτουν από τη μελέτη και την ανάλυση του υλικού. Οι συναθροίσεις κατανάλωσης ποτού και φαγητού που γίνονταν κατά την Εποχή του Χαλκού, ίσως να οδήγησαν σταδιακά στη λατρευτική χρήση του χώρου, οι πρώτες σαφείς ενδείξεις της οποίας ανιχνεύονται κατά την Υστερομυκηναϊκή – Πρώιμη Πρωτογεωμετρική περίοδο. Από τους δύο πυρήνες λατρείας που δημιουργήθηκαν κατά την Υστερογεωμετρική – Πρώιμη Αρχαϊκή περίοδο η εστία των ολόκαυστων θυσιών πιθανόν να σχετίζεται με τις Απέλλες, οι οποίες με τη σειρά τους ίσως να εξελίχθηκαν στα μεταγενέστερα Θερμικά, εξέλιξη που πιθανόν να εξηγεί και την επιλογή του Θέρμου ως κέντρου της Αιτωλικής Συμπολιτείας από τον 4ο αι. π.Χ. κ.ε. Τον 7ο αι. π.Χ. οι κρίκοι, οι δαχτύλιοι και οι περόνες μαρτυρούν αλλαγή στο λατρευτικό τυπικό, αλλαγή που ολοκληρώνεται με την ανέγερση του σηκού περί το 620 π.Χ. Οι ίδιες κατηγορίες ευρημάτων αντιπροσωπεύονται και τον 6ο αι. π.Χ./αρχές 5ου αι. π.Χ. Μετά φαίνεται πως σταματά η ανάθεση μεταλλικών αντικειμένων καθώς έχουμε μόνο ένα δαχτυλίδι. Δεν γνωρίζουμε τις συνθήκες που οδήγησαν σε αυτή την αλλαγή του λατρευτικού τυπικού. Πιθανόν μελλοντικές έρευνες να δώσουν απάντηση στο ερώτημα αυτό.
|
Αναζήτηση
