Περίληψη |
Η διατριβή πραγματεύεται τις διαφορετικές όψεις οικειοποίησης και τροποποίησης των χρωματομουσικών θεωριών από τους συμβολιστές και θεοσοφιστές συγγραφείς και διανοουμένους κατά τα τέλη του 19ου και τις αρχές του 20ού αιώνα, διαδικασία μέσα από την οποία διαμορφώθηκε και αναδείχθηκε ένα ποικιλόμορφο μωσαϊκό αισθητικών τάσεων και καλλιτεχνικών πρακτικών. Με τον όρο «χρωματομουσικές θεωρίες» αναφέρομαι στις θεωρίες εκείνες, οι οποίες εμφανίστηκαν από τα μέσα του 19ου αιώνα και επιχειρούσαν να «μεταφράσουν» αριθμητικά, συνήθως με τη συνοδεία ειδικά κατασκευασμένων πληκτροφόρων οργάνων, τον καθορισμένο αριθμό ταλαντώσεων ενός μουσικού τόνου στον αντίστοιχό χρωματικό του. Τα ερωτήματα που έθεσα αφορούν στους όρους διαμόρφωσης και επεξεργασίας των χρωματομουσικών θεωριών από διακεκριμένους διαμεσολαβητές και εκλαϊκευτές των επιστημονικών θεωριών και τις συνθήκες διάχυσης και διασποράς αυτών στα θεοσοφικά και συμβολιστικά δίκτυα. Στο επίκεντρο της έρευνάς μου βρέθηκαν οι διαδικασίες θρησκευτικού πλουραλισμού κατά τις δεκαετίες γύρω στο 1900, μέσα από τις οποίες η θεοσοφία αναδείχτηκε σε κύριο ρυθμιστή της πολύμορφης αυτής κινητικότητας. Με ποιον τρόπο η παραγωγή των χρωματομουσικών θεωριών εγγράφεται στις διασταυρώσεις διαφορετικών κοσμοθεωρητικών μυστικιστικών τάσεων και πώς αποτυπώνεται αυτή η διαδικασία στην υποδοχή των καλλιτεχνικών έργων; Λαμβάνοντας υπόψη ολόκληρο το φάσμα των ιδεολογικών θέσεων και δυνατοτήτων προσπαθώ να διερευνήσω το κατά πόσον το αμάλγαμα αυτό του εσωτερισμού όχι μόνο πυροδότησε και υπαγόρευσε συγκεκριμένες εικονογραφικές επιλογές και θεματικές, τόσο στο πεδίο μουσικής σύνθεσης όσο και σε αυτό της πρακτικής των εικαστικών τεχνών, αλλά πολύ περισσότερο αν μέσα από την εμπειρία και επαφή των υποκειμένων με τις εσωτεριστικές θεωρίες και πρακτικές διαφαίνεται, με ορίζοντα τη νεωτερική αισθητική, ένας γενικότερος αναστοχασμός στη σχέση με το αντικείμενό τους, δηλαδή μια υπονόμευση των παραδοσιακών, αισθητικών ιδεών που έως τότε το καθόριζαν και το επικύρωναν. Μεθοδολογικά η εργασία αναπτύσσεται υιοθετώντας ερμηνευτικά εργαλεία από την ιστορία της τέχνης και την κοινωνιολογία. Πυξίδα προσανατολισμού αποτέλεσαν οι θεωρητικές μελέτες του Max Weber, του Pierre Bourdieu, του Edward Tiryakian και του Peter Vergo. Το πρώτο εισαγωγικό κεφάλαιο επικεντρώνεται στα ιστοριογραφικά, επιστημολογικά και μεθοδολογικά ζητήματα που πλαισιώνουν την ερμηνεία των πηγών. Στο δεύτερο κεφάλαιο εξετάζεται το πώς η πυθαγόρεια μουσική θεωρία οικειοποιείται, χρησιμοποιείται, μεταβάλλεται, απωθείται και μεταμορφώνεται μέσα σε διαφορετικά ιστορικά συμφραζόμενα. Στο τρίτο κεφάλαιο διερευνάται το αίτημα της χειραφέτησης της ζωγραφικής από το θέμα, στη βάση της συζήτησης γύρω από τη στοιχειοθέτηση της μουσικής ως γόνιμο παράδειγμα για τις εικαστικές τέχνες. Στο τέταρτο κεφάλαιο προβαίνω σε μια χαρτογράφηση των συμβολιστικών και θεοσοφικών δικτύων, ενώ εστιάζω στη μεταφορά και χρήση των χρωματομουσικών θεωριών από τους πρωταγωνιστές των δικτύων αυτών. Στο πέμπτο κεφάλαιο εξετάζω το φαινόμενο του «εικαστικού πυθαγορισμού» και αναζητώ τις ιδεολογικές και ευρύτερα φιλοσοφικές του προϋποθέσεις. Στο έκτο κεφάλαιο διερευνάται το πλέγμα λόγων και πρακτικής στο έργο του Frederick Watts και του Νικολάου Γύζη αναφορικά με τη χρήση των θεωριών οπτικοποίησης των ηχητικών κυμάτων. Λαμβάνοντας υπόψη το πλέγμα αυτό της πολιτισμικής κινητικότητας ανθρώπων και ιδεών, στο έβδομο κεφάλαιο υπεισέρχομαι στο θέμα της δικτύωσης του Σκριάμπιν με συμβολιστές καλλιτέχνες ή διανοούμενους και διερευνώ το κατά πόσον ο Προμηθέας, με το ριζοσπαστικό του πρόγραμμα συγκερασμού θρησκευτικών, φιλοσοφικών και επιστημονικών πρακτικών, τροφοδότησε μια δημιουργική ανασύνθεση εικόνων και παραστάσεων για την κοινωνία και τον κόσμο. Τέλος, στο όγδοο κεφάλαιο πραγματεύομαι το πώς ο συγκερασμός νεοπλατωνικών, βαγκνερικών, μεσσιανικών και εσωτεριστικών δοξασιών σχηματοποιήθηκε στην έννοια της Συνοδικότητας του Β. Ιβάνοφ, και διερευνώ τους τρόπους με τους οποίους ο Ρώσος φιλόσοφος πρόβαλε τις κοσμοθεωρητικές πεποιθήσεις και αισθητικές προσδοκίες του στο ζωγραφικό έργο του Κ. Τσουρλιόνις, καθώς και στο μουσικό έργο του Σκριάμπιν.
|