| Περίληψη |
Οι απαιτήσεις για συναίνεση των υποκειμένων που μετέχουν σε ιατρικές διαδικασίες, αναδύθηκε ιστορικά λόγω της φρικτής εμπειρίας του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, όπου άνθρωποι χρησιμοποιήθηκαν ως πειραματόζωα, χωρίς τη θέληση τους, σε ιατρικές έρευνες από Ναζί επιστήμονες, προς δήθεν επίτευξη μεγαλύτερης επιστημονικής προόδου της ανθρωπότητας (π.χ. πειράματα υποθερμίας, εσκεμμένων μολύνσεων κτλ). Η αποκάλυψη αντίστοιχων πειραμάτων και σε δημοκρατικές χώρες, κατά τις δεκαετίες 1960 και 1970 π.χ. της Tuskegee Syphilis Study ή της περίπτωσης Willowbrock, σταδιακά εδραίωσαν τις απαιτήσεις λήψης «ενήμερης συναίνεσης».
Στο πεδίο της ηθικής φιλοσοφίας η συναίνεση συνδέεται με το κρίσιμο ερώτημα: Ποια είναι η καλύτερη δικαιολόγηση της αυτονομίας του ασθενούς;
Μία πρώτη εκδοχή, που συνδέει την ατομική ή προσωπική αυτονομία του ασθενούς με την έκφραση των προτιμήσεων του, των τάσεων ή των κλίσεων του, χωρίς οποιαδήποτε εξωτερική δέσμευση ή παρέμβαση από άλλους, δεν συνιστά τη καλύτερη δυνατή στα πλαίσια της Βιοηθικής, στη βάση επιχειρημάτων που αναλύονται στη παρούσα εργασία (π.χ. διότι δικαιολογεί και εγωιστικές επιλογές και προτιμήσεις).
Ούτε η κατά σειρά δεύτερη πιο «ισχυρή» εκδοχή, που συνδέει την ατομική αυτονομία, με αναστοχασμένες και κατόπιν έλλογης επανεξέτασης, ξεχωριστές επιθυμίες ή πεποιθήσεις συγκεκριμένου είδους αποσκοπούσες στο συμφέρον και την ευημερία, κατά τρόπο ώστε να εκδηλώνουν την ατομικότητα και την εσώτατη ατομική φύση του ασθενούς (σύλληψη John Stuart Mill) θεωρείται η καλύτερη, λόγω βάσιμων αντίθετων επιχειρημάτων που εκτίθενται.
Η εκδοχή, υπό τον Immanuel Kant, αναδεικνύεται εν τέλει η καλύτερη δικαιολόγηση στο πεδίο της Βιοηθικής, διότι συνδέει την αυτονομία με την Κατηγορική Προσταγή, τις υποχρεώσεις, τα καθήκοντα προς τον εαυτό μας και προς
άλλους (τέλεια και ατελή), τη καλλιέργεια εμπιστοσύνης μεταξύ δρώντων. Διότι
Πρακτικός Λόγος, ήτοι η διαδικασία στοχασμού - αναστοχασμού των ανθρώπινων όντων προσπαθεί εδώ να αναδείξει, και αναδεικνύει πράγματι, λόγους πράξης (ή αρχές), έγκυρους από τη σκοπιά όλων, καθολικούς, οικουμενικούς και συνεπώς ηθικά δεσμευτικούς κ.α.
Στο πεδίο του δικαίου, κρατούσα είναι η άποψη ότι η συναίνεση του ασθενούς αποτελεί οιονεί δικαιοπραξία, και ειδικότερα ανακοίνωση βούλησης στην οποία οι διατάξεις περί δικαιοπραξιών του Α.Κ, βρίσκουν ανάλογη εφαρμογή. Υποστηρίζονται βέβαια και αντίθετες απόψεις περί «δικαιοπρακτικού χαρακτήρα» της συναίνεσης ή περί σύνδεσης της με μία απλή νομιμοποιητική πράξη άρσης του παρανόμου της επέμβασης στη προσωπικότητα του ασθενούς.
Η συναίνεση του ασθενούς θεμελιώνεται έτσι ως λόγος άρσης του παράνομου χαρακτήρα της πράξης του ιατρού ενώ ειδικότερες νομοθετικές ρυθμίσεις, σχετικά με αυτή, στο ελληνικό δίκαιο, περιέχονται στο Ν. 3418/2005 (Κώδικας Ιατρικής Δεοντολογίας), στο Ν. 2619/1998 ( Σύμβαση του Οβιέδο) κ.α.
Με βάση την ηθική επιχειρηματολογία που υιοθετούμε στην παρούσα εργασία, όσο και την ενδεδειγμένη, άμεσα ή έμμεσα, νομοθετική λύση, οι απαντήσεις και οι λύσεις των 2 ως άνω πεδίων στους προβληματισμούς της εργασίας, καταλήγουν κοινές στα κάτωθι:
1) Ο γιατρός απαγορεύεται να αποκρύπτει πληροφορίες, να εξαπατά, να χειραγωγεί ή να παραπλανεί τον ασθενή, που πρόκειται να υποβληθεί σε μία ιατροχειρουργική επέμβαση, πλην των περιπτώσεων που ο τελευταίος δεν μπορεί, λόγω της εύθραυστης ψυχοσύνθεσης του, να διαχειριστεί την αλήθεια, ή μπορεί να προκληθεί μεγάλη ταραχή σε αυτόν, με άμεσο κίνδυνο για την υγεία και τη ζωή του. Ευλόγως και σε περίπτωση που ο ίδιος ζητάει να μην ενημερωθεί.
2) Η υποχρέωση του ιατρού για παροχή βασικής φροντίδας (χορήγηση τροφής, υγρών κτλ) και ανακουφιστικής αγωγής προς το σκοπό διατήρησης της αξιοπρέπειας, δεν παύει, αλλά εξακολουθεί να υφίσταται στη περίπτωση ρητής και αυτοπρόσωπης άρνησης υποβολής σε προτεινόμενη ιατρική πράξη, κατόπιν πλήρους ενημέρωσης, ικανού ψυχοπνευματικά ασθενούς.
3) Σε περίπτωση οριακών καταστάσεων διαφωνίας των οικείων, σχετικά με την υποβολή σε ευεργετική για τη ζωή και την υγεία, ιατροχειρουργική επέμβαση, ανίκανου ενήλικου ασθενούς, που δεν έχει τεθεί σε δικαστική συμπαράσταση, ο γιατρός, εφόσον υπάρχει χρόνος, πρέπει να προβαίνει σε μία σειρά εξασφαλιστικών ενεργειών. Σε περίπτωση δε κατεπείγοντος, πρέπει να παρακάμπτει τις δηλώσεις και επιθυμίες των οικείων και να επεμβαίνει. Ουσιαστικής σημασίας αναδεικνύεται εδώ και η γνωμοδοτική δράση Επιτροπών Βιοηθικής των νοσηλευτικών ιδρυμάτων.
4) Παρόμοια πατερναλιστική δράση θα πρέπει να έχει ο γιατρός προκειμένου να διασώσει την ζωή και την υγεία ενός ώριμου, κοντά στην ενηλικίωση, πλην ανηλίκου ασθενούς, ο οποίος επικαλούμενος θρησκευτικές πεποιθήσεις του, αρνείται, επωφελή για αυτόν ιατρική πράξη π.χ. μετάγγιση αίματος, τη στιγμή που εκπρόσωποι του δεν μπορούν να ανευρεθούν και τα χρονικά περιθώρια είναι στενά.
5) Λήψη οργάνων από νεκρό πρόσωπο για μεταμόσχευση σε ιστοσυμβατό λήπτη, που πραγματικά το έχει ανάγκη, με βάση μία «τεκμαιρόμενη» συναίνεσή του πρώτου, παρά τις αντιρρήσεις της οικογένειάς του, θα πρέπει να αποκλειστεί.
6) Τα συμφέροντα του συμμετέχοντα σε κλινική μελέτη φαρμάκων προηγούνται πάντοτε των συμφερόντων της Επιστήμης και της Κοινωνίας. Εξασφαλίζεται απαραιτήτως η αξιοπρέπεια του, η σωματική και ψυχική ακεραιότητα του, η υγεία και η ζωή του, ενώ κρίνεται απολύτως αναγκαίο, κατόπιν στάθμισης, οι όποιοι κίνδυνοι να είναι δυσανάλογα μικροί σε σχέση με τα πιθανά οφέλη. Υπό διαφορετικές περιστάσεις, τέτοια συμμετοχή αποκλείεται.
Χαρακτηριστικά του Δικαίου, ιδίως του «θετικού» Δικαίου, είναι ο κανονιστικός χαρακτήρας, η ρύθμιση ανθρώπινης συμπεριφοράς, η υποχρεωτικότητα, το εξαναγκαστό και η ετερονομία.1 Από την άλλη, η Ηθική, καθορίζει και αυτή με κανόνες την ανθρώπινη συμπεριφορά, έχει συνεπώς κανονιστικό-δεοντολογικό χαρακτήρα, διαφέρει όμως από το Δίκαιο, στο ότι οι κανόνες της απορρέουν ελεύθερα από τη συνείδηση του καθενός, είναι δηλαδή αυτόνομοι (όχι ετερόνομοι) και μόνη συνέπεια παραβάσεως τους, είναι οι τυχόν τύψεις του παραβάτη, η κοινωνική επίκριση και περιφρόνηση του2. Αρκετές θεωρίες έχουν και εδώ υποστηριχθεί, για τη σχέση Δικαίου και Ηθικής, (π.χ. θετικισμός, αντιθετικισμός κτλ3), ωστόσο με βάση τους προβληματισμούς που θέσαμε ανωτέρω, την ηθική δικαιολόγηση που υιοθετήσαμε και τα συμπεράσματα στα οποία καταλήξαμε, η απάντηση που πρέπει να δίδεται, κατά την άποψή μας, στο ερώτημα «ότι είναι νόμιμο είναι και ηθικό;» όσον αφορά τη συναίνεση του ασθενούς, είναι καταφατική.
Όπως επισημαίνει και ο κος Παύλος Σούρλας, τόσο κατά τη θέσπιση όσο και κατά την εφαρμογή του Δικαίου, εμπλέκονται αναπότρεπτα ηθικές εκτιμήσεις και αξιολογήσεις… Πρέπει ωστόσο να αναζητήσουμε τους κρίσιμους εκείνους διαχωρισμούς και τις αναγκαίες εγγυήσεις για την αποφυγή μία άκρως ηθικολογικής αντίληψης του Δικαίου.
1 Παναγόπουλος, 1999, σελ. 16
2 Παναγόπουλος, 1999, σελ. 16-17
3 Βλ. Σούρλας, 2015, Θεωρητική θεμελίωση, Μέρος Α΄, μάθημα Δικαιο, Ηθική και Βιοηθικη, ΠΜΣ Βιοηθική
|
Αναζήτηση
