| Περίληψη |
Διεθνώς ο καρκίνος του μαστού είναι ο πιο συχνός καρκίνος στις γυναίκες τόσο στις
ανεπτυγμένες όσο και στις αναπτυσσόμενες χώρες και θεωρείται η συχνότερη αιτία
θανάτου. Παρόλο που η χρήση της μαστογραφία φαίνεται να είναι αποτελεσματική
στην μείωση της θνησιμότητας, και αρκετή συζήτηση γίνεται στην βιβλιογραφία για
την σημασία προγραμμάτων ομαδικού προσυμπτωματικού ελέγχου στην Ελλάδα
σημειώνεται απουσία ενός εθνικού προγράμματος ελέγχου για τον καρκίνο του
μαστού για τις γυναίκες, παρά μόνο μεμονωμένες τοπικές δραστηριότητες και όπου
αυτό ακολουθείται είναι μικρής έκτασης και πληθυσμού. Ιδιαίτερα στην ΠΦΥ ο
βαθμός συμμετοχής των γυναικών σε τέτοιου είδους προγράμματα μοιάζει να είναι
μικρός και δεν υπάρχουν στατιστικά δεδομένα που να αναδεικνύουν το ποσοστό των
γυναικών που υποβάλλονται σε περιοδικό μαστογραφικό έλεγχο. Αν και γίνονται
προσπάθειες να βελτιωθούν οι γνώσεις και οι δεξιότητες των επαγγελματιών υγείας
και να σχεδιαστούν και εφαρμοστούν προγράμματα πρόληψης καρκίνου μαστού στην
ΠΦΥ, η ελληνική πραγματικότητα απέχει αρκετά από τη συστηματική εφαρμογή
κατευθυντήριων οδηγιών για την πρώιμη διάγνωση του καρκίνου μαστού. Στην
Κρήτη δεν έχουν μέχρι σήμερα διερευνηθεί οι παράγοντες που επηρεάζουν την χρήση
της μαστογραφίας.
Ο σκοπός της μελέτης μας ήταν: Η διερεύνηση στάσεων και απόψεων ιατρών και
γυναικών μέσης ηλικίας στην Κρήτη για την μαστογραφία. Η καταγραφή και
αποτύπωση προτεραιοτήτων γυναικών προκειμένου να χρησιμοποιήσουν ή μη την
μαστογραφία καθώς και τις πηγές ενημέρωσής τους. Η διερεύνηση πρακτικών των
ιατρών για την εφαρμογή κατευθυντήριων οδηγιών και ο ρόλος τους στην απόφαση
της γυναίκας. Τέλος η αποτύπωση παραγόντων που επηρεάζουν την χρήση της και
εμποδίζουν την αποτελεσματική εφαρμογή πρακτικών πρόληψης για τον καρκίνο
του μαστού και εξέτασε τις δυσκολίες που συναντούν οι γυναίκες μέσης ηλικίας
από αγροτικές κυρίως περιοχές της Κρήτης για την διενέργειά της.
Στόχοι της μελέτης ήταν:
1. Να εξεταστούν οι στάσεις, οι πεποιθήσεις, οι γνώσεις γυναικών μέσης ηλικίας
στην Κρήτη για την χρήση και την αξία της μαστογραφίας.
2. Να διερευνηθεί σε ποιο βαθμό οι διαφορετικοί κοινωνικοοικονομικοί
παράγοντες επηρεάζουν τις γνώσεις, τις στάσεις και τις πρακτικές των
γυναικών αυτών στη χρήση της μαστογραφίας.
3. Να καταγραφούν οι λόγοι που προβάλλονται συχνότερα από τις γυναίκες για
την άρνηση διενέργειας της μαστογραφίας και μπορεί να επηρεάζουν τις
απόψεις τους.
4. Να διατυπωθούν οι λόγοι που θεωρούν οι επαγγελματίες υγείας ως
υπεύθυνους για την άρνηση διενέργειας της μαστογραφίας και σε ποιο βαθμό
αυτοί μπορούν να επηρεάσουν.
11
5. Να εξεταστεί σε ποιο βαθμό οι ιατροί ακολουθούν τις οδηγίες για την χρήση
της μαστογραφίας και ποιες πρακτικές ακολουθούν για να επηρεάσουν τις
γυναίκες.
6. Να διερευνηθεί σε ποιο βαθμό ενημερώνουν οι ιατροί τις γυναίκες για τα
οφέλη και τους κινδύνους από τη χρήση ή μη της μαστογραφίας.
Μέθοδος: Διενεργήθηκαν συνεντεύξεις με δύο ημιδομημένα ερωτηματολόγια
(ιατρών και γυναικών). Επίσης χρησιμοποιήθηκε ένα αμερικάνικης προέλευσης
ερωτηματολόγιο με το όνομα “Cancer control practices in Western New York” το
οποίο επιλέχτηκε και μετά την μετάφρασή του και την πολιτισμική προσαρμογή του
εφαρμόστηκε για την καταγραφή των γνώσεων των ιατρών.
Τόπος διεξαγωγής έρευνας: Η μελέτη διεξήχθη και στα 14 Κέντρα Υγείας (Κ.Υ)
της Κρήτης και τα τακτικά ιατρεία του ΠΑΓΝΗ.
Πληθυσμός μελέτης:
Στα Κέντρα Υγείας:
Α. Συνεντεύξεις
Την περίοδο Μαρτίου - Ιουνίου 2004
· Τριάντα γυναίκες, ηλικίας 45-65 ετών, μόνιμοι κάτοικοι της περιοχής
ευθύνης του Κ.Υ, είχαν προγραμματισμένο ραντεβού με Γεν. ιατρό ή
παθολόγο του Κ.Υ.
· Είκοσι οχτώ ιατροί γενικής ιατρικής (Γ.Ι) και παθολογίας, τυχαία
επιλεγμένοι από τα πρωινά τακτικά ιατρεία, οι οποίοι υπηρετούσαν μόνιμα
στα Κ.Υ. την περίοδο της μελέτης.
Β. Ερωτηματολόγιο
· Όλοι οι ιατροί (ν=151), (γενικής ιατρικής ν=91 και παθολογίας ν=15) των
14 Κ. Υ. της Κρήτης που εργάζονταν μόνιμα από την 1η Οκτωβρίου ως
τέλος Νοεμβρίου 2004. Επίσης συμμετείχαν 45 ιατροί υπόχρεοι υπηρεσίας
υπαίθρου, οι οποίοι εργάζονταν σε περιφερειακά ιατρεία των Κ.Υ μετά από
τυχαία επιλογή.
Στο ΠΑΓΝΗ:
Α. Συνεντεύξεις
Την περίοδο από 8 Απριλίου 2005 ως 28 Ιουνίου 2005
· Τριάντα γυναίκες μέσης ηλικίας 45-65 ετών, μόνιμοι κάτοικοι της πόλης του
Ηρακλείου με τακτικό ραντεβού στα ιατρεία ΠΑΓΝΗ, κλήθηκαν να
συμμετάσχουν επιλεγμένες από τυχαία από την λίστα των ραντεβού.
· Δεκαέξι ιατροί, μόνιμοι σε κλινικές του ΠΑΓΝΗ, μετά από τυχαία επιλογή,
μέσα από λίστα ονομάτων από τις αντίστοιχες κλινικές.
Β. Ερωτηματολόγιο
· 8 ιατροί για το pilot test
· Όλοι οι ειδικ. Γεν. Ιατρικής (19) για το test re-test
Αποτελέσματα
α. Στάσεις και πρακτικές ιατρών και γυναικών
Σύμφωνα με τα αποτελέσματα στα ΚΥ, από τις 30 γυναίκες οι 15 δεν είχαν
12
χρησιμοποιήσει ποτέ την μαστογραφία και ελάχιστες από αυτές αποφάσιζαν την
πραγματοποίησή της μετά από επαρκή πληροφόρηση από τον ιατρό τους.
Κυριότερα εμπόδια ήταν: η απουσία συμπτωμάτων (9), ο φόβος από την
ακτινοβολία της εξέτασης (7), η απουσία σύστασης από ιατρό (6), ο πόνος από
προηγούμενη εμπειρία (5), ο φόβος για την διάγνωση (4), η έλλειψη πληροφόρησης
για την μαστογραφία (2), μη ύπαρξη ελεύθερου χρόνου και οικογενειακές
υποχρεώσεις (4), η ντροπή (4), η απόσταση από τα κέντρα μαστογραφίας στις
πόλεις (1), το κόστος στα ιδιωτικά κέντρα (2).
Οι ιατροί των Κ.Υ στην πλειοψηφία τους (20), φάνηκε να είναι καλά
πληροφορημένοι για την μαστογραφία και αναγνώριζαν την σημαντικότητα της
σύστασης τους στις γυναίκες (16). Πέντε ιατροί ανέφεραν ότι δεν είχαν αρκετό χρόνο
για συζήτηση εξ αιτίας του μεγάλου αριθμού των ασθενών στα Κ.Υ. Μόνο οκτώ
ιατροί δήλωσαν ότι την σύστηναν σε όλες τις γυναίκες (σύμφωνα με τις διεθνείς
οδηγίες). Στους παράγοντες που επηρεάζουν ανέφεραν: κοινωνικοοικονομικοί
/δημογραφικοί παράγοντες της γυναίκας (23), έλλειψη ραντεβού και χρόνος
αναμονής στα δημόσια νοσοκομεία (14), η απόσταση για τις μεγαλύτερης ηλικίας
γυναίκες (8), το κόστος για την εξέταση σε ιδιωτικό κέντρο (9), η ύπαρξη
συμπτωμάτων (12), ή σε φιλικό οικογενειακό μέλος νόσος (6), η ντροπή που μπορεί
να νοιώθουν οι γυναίκες (3), η έλλειψη χρόνου και οικογενειακές υποχρεώσεις (2), ο
φόβο για την διάγνωση (4), ο φόβος για την ακτινοβολία από την εξέταση (8), και το
φύλο του ιατρού (16).
Από την έρευνα στο ΠΑΓΝΗ από τις 30 γυναίκες της περιοχής Ηρακλείου, οι 28
είχαν πραγματοποιήσει μαστογραφία έστω και μία φορά. Από τις 28 που είχαν
χρησιμοποιήσει μαστογραφία οι 6 έκαναν τακτικά κάθε χρόνο, οι 9 είχαν κάνει μία
μόνο μέχρι σήμερα, οι 7 είχαν κάνει μετά από επέμβαση μαστεκτομής. Από τις 30
γυναίκες οι 29 ήταν ενήμερες αρκετά καλά για την εξέταση της μαστογραφίας.
Έντεκα γυναίκες ανέφεραν ότι την απόφαση να κάνουν την μαστογραφία την πήραν
από μόνες τους είτε από παρακίνηση από συγγενικό πρόσωπο, είτε μετά από
περιστατικό καρκίνου μαστού σε συγγενικό πρόσωπο. Οι 17 ανέφεραν ότι
παρακινήθηκαν από ιατρό. Παράγοντες που ανέφεραν ότι επηρεάζουν την χρήση
ήταν: Έλλειψη ενθάρρυνσης – σύστασης από ιατρό ή άλλο πρόσωπο (17), φόβος για
την διάγνωση (17), αμέλεια (12), σωματικοί παράγοντες όπως καλή φυσική
κατάσταση της γυναίκας, έλλειψη συμπτωμάτων (9), πρόσβαση στην εξέταση (8)
(μακρινή λίστα ραντεβού, απόσταση από τα κέντρα μαστογραφίας, προβλήματα στην
μετακίνηση), ελλιπής ενημέρωση (8), ντροπή (4), οικογενειακές /κοινωνικές
υποχρεώσεις (3).
Από τους ιατρούς στο ΠΑΓΝΗ και οι 16 ήταν πολύ καλά ενημερωμένοι για την
εξέταση της μαστογραφίας και την θεωρούσαν ότι είναι πολύ βασική εξέταση και
καταξιωμένη διεθνώς. Προτείνεται από τους 15 σε όλες τις γυναίκες σύμφωνα με τις
διεθνείς οδηγίες. Οι λόγοι που ανέφεραν για την μη χρήση της μαστογραφίας από τις
γυναίκες είναι: οι κοινωνικοοικονομικοί/δημογραφικοί παράγοντες της γυναίκας (13),
η έλλειψη ενημέρωσης (6), η αμέλεια των γυναικών (5), η δυσκολία στην πρόσβαση
(5) (μακρινή λίστα ραντεβού, αναμονή και προβλήματα στα ραντεβού, απόσταση από
το Νοσοκομείο), η ακτινοβολία (5), ο πόνος, η τραυματική εμπειρία κατά την
εξέταση (4), ο φόβος για την διάγνωση (2), το κόστος σε ιδιωτικά κέντρα (2), οι
οικογενειακές υποχρεώσεις (2), η έλλειψη συμπτωμάτων (1).
13
β. Γνώσεις ιατρών
Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της μελέτης το επίπεδο γνώσεων των ιατρών στην
Π.ΦΥ για τις κατευθυντήριες οδηγίες για την πρόληψη καρκίνου μαστού και την
χρήση μαστογραφίας δεν ήταν υψηλό. Οι περισσότεροι δεν γνώριζαν πότε ακριβώς
θα πρέπει να γίνεται η μαστογραφία αναφοράς, ή κάθε πότε θα πρέπει να
επαναλαμβάνεται. Από τους 83 που συμπλήρωσαν το ερωτηματολόγιο σωστές
απαντήσεις έδωσε ποσοστό από 31% ως 58%. Το 14% δεν απάντησαν σωστά σε
καμιά ερώτηση που αφορούσε την γνώση τους για τις κατευθυντήριες οδηγίες Μόνο
4% απάντησε σωστά και στις τέσσερις ερωτήσεις που αφορούσαν την γνώση τους για
τις κατευθυντήριες οδηγίες. Βρέθηκε ότι δεν υπήρχε στατιστική διαφορά σε σχέση με
το φύλο, την ειδικότητα και μεταξύ μόνιμων και ειδικευόμενων ιατρών. Επίσης στην
πλειοψηφία τους 78% ως 94% δεν ενημερώνουν για τα οφέλη ή τους κινδύνους από
την μαστογραφία. Κύρια εμπόδια τους: 41% έλλειψη χρόνου, 36% έλλειψη
οργάνωσης στο γραφείο.
Συζήτηση – Συμπεράσματα
Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της μελέτης, οι γυναίκες της υπαίθρου φαίνεται να μη
χρησιμοποιούν συχνά την μαστογραφία και να μην είναι εξοικειωμένες με την
μέθοδο όσο οι γυναίκες στην πόλη του Ηρακλείου και υπάρχει διαφορά στις γνώσεις
τους για την χρησιμότητα της μαστογραφίας, παρόλο που αρκετές γυναίκες της πόλης
είχαν χρησιμοποιήσει την μαστογραφία για διάγνωση περισσότερο και όχι για
πρόληψη. Και στις δύο ομάδες γυναικών συνήθως αποφάσιζαν την χρήση της
μαστογραφίας μόνες τους, μετά από παρακίνηση φιλικού ή συγγενικού προσώπου ή
επισκεπτόταν τον ιατρό όταν είχαν ήδη συμπτώματα.
Η μελέτη μας ανέδειξε αλληλεπίδραση σύνθετων παραγόντων που επηρεάζουν την
χρήση της μαστογραφίας και αφορούν την στάση και τις απόψεις της γυναίκας,
πρακτικές που χρησιμοποιούν οι ιατροί αλλά και με τη πολιτική υγείας που
ακολουθείται στη χώρα μας. Τόσο οι ομάδες γυναικών αλλά και ιατρών (Κ.Υ –
ΠΑΓΝΗ) ανέφεραν παράγοντες που δυσκολεύουν την χρήση της μαστογραφίας. Η
έλλειψη συμπτωμάτων, η καλή φυσική κατάσταση των γυναικών, ο φόβος για την
διάγνωση, η αμέλεια, που χαρακτηρίζει τον τρόπο που αντιμετωπίζουν θέματα υγείας
και την πρόληψη, η ντροπή, οι οικογενειακές υποχρεώσεις προβάλλονται συχνότερα
από τις γυναίκες για την άρνηση διενέργειας της μαστογραφίας και επηρεάζουν τις
απόψεις τους. Οι πρακτικές ιατρών, όπως η μη σύσταση της, η ελλιπής ενημέρωση
των γυναικών, η δυσκολία στην πρόσβαση, η μακρινή λίστα των ραντεβού, η
απόσταση, το κόστος για χρήση μαστογραφίας σε ιδιωτικό κέντρο θεωρούνται
εμπόδια για την διενέργεια της. Επίσης αξιοσημείωτο ήταν πόσο οι διαφορετικοί
κοινωνικοοικονομικοί και δημογραφικοί παράγοντες της γυναίκας, επηρεάζουν την
χρήση της μαστογραφίας Σημαντικός παράγοντας αναδείχτηκε επίσης η σύσταση
της από τον ιατρό. Αξιόλογο εύρημα ήταν η αδυναμία ουσιαστικής εμπλοκής ιατρού
της ΠΦΥ, λόγω έλλειψης χρόνου και οργάνωσης στο ιατρείο προγραμμάτων
πρόληψης. Η πλειοψηφία των ιατρών στην Π.Φ.Υ δεν είχαν ενημέρωση για τις
διεθνείς οδηγίες όσον αφορά τον χρόνο που πρέπει να διεξαχθεί η μαστογραφία.
Αυτή η μελέτη, η οποία πραγματοποιήθηκε για πρώτη φορά στην Κρήτη, παρέχει
πολύτιμες πληροφορίες για τις στάσεις, τις γνώσεις και πρακτικές γυναικών και
ιατρών για την χρήση της μαστογραφίας και πέρα από τις μεθοδολογικές δυσκολίες
14
της εστίασε και συζήτησε θέματα που αφορούν την αποτελεσματική εφαρμογή
υπηρεσιών πρόληψης του καρκίνου του μαστού. Τα εμπόδια που η μελέτη
ανέδειξε, έρχονται να υπογραμμίσουν την ανάγκη για συνεχή προσπάθεια του
συστήματος υγείας προκειμένου να εφαρμοστεί ένα ολοκληρωμένο πρόγραμμα
ομαδικού προσυμπτωματικού ελέγχου για την πρόληψη του καρκίνου μαστού.
Απαιτείται λοιπόν συστηματική πολιτική σε περιφερειακό επίπεδο για
δραστηριότητες πρόληψης και ανάγκη για συνεχείς προσπάθειες προκειμένου να
εξασφαλιστεί προληπτικός έλεγχος για τις γυναίκες που πληρούν τα κριτήρια χωρίς
να γίνεται αποσπασματική χρήση σε κοινό πλαίσιο δράσης, λαμβάνοντας υπ’ όψη
τους παράγοντες που επηρεάζουν την συμμόρφωση τους.
|
Αναζήτηση
