| Περίληψη |
Αντικείμενο της παρούσας διδακτορικής διατριβής είναι μια σύγχρονη φυτογεωγραφική
μελέτη του Κεντρικού και Νοτίου Αιγαίου μέσα από εφαρμογές της θεωρίας της νησιωτικής
βιογεωγραφίας. Συγκεκριμένα, διερευνάται η σχέση έκτασης – αριθμού φυτικών ειδών στα νησιά,
το φαινόμενο των μικρών νησιών, ο ενδημισμός σε σχέση με την έκταση των νησιών, οι επιμέρους
εκφάνσεις της σχέσης έκτασης – αριθμού ειδών σε επίπεδο οικογενειών και ενσωματώνεται η έννοια
της περιβαλλοντικής ετερογένειας στην κλασσική φυτογεωγραφική προσέγγιση.
Στη μελέτη αυτή συμπεριλαμβάνονται 197 νησιά και 2.313 φυτικά είδη συνολικά. Τριάντα
έξι από τα νησιά ανήκουν στο Κεντρικό Αιγαίο, 92 στο Ανατολικό Αιγαίο και 69 στο Νότιο
Αιγαίο, ενώ ο αριθμός των αγγειακών φυτικών ειδών προέκυψε από την επεξεργασία των
χλωριδικών δεδομένων 67 εργασιών των τελευταίων τεσσάρων δεκαετιών. Στο πλαίσιο της
διατριβής μελετήθηκαν ακόμη δείγματα της χλωρίδας της Μήλου, από τα οποία προέκυψε ο
αριθμός των αγγειακών φυτικών ειδών του νησιού.
Μελετήθηκε η σχέση έκτασης – αριθμού αγγειακών φυτικών ειδών: (1) για το σύνολο των
νησιών και για τις τρεις επιμέρους φυτογεωγραφικές περιοχές που την αποτελούν (Κεντρικό,
Ανατολικό και Νότιο Αιγαίο), (2) για τα ενδημικά είδη σε διάφορες χωρικές κλίμακες του
ενδημισμού, και (3) ξεχωριστά για τα είδη κάθε Οικογένειας αγγειακών φυτικών ειδών στα νησιά
της περιοχής μελέτης όπου εξαπλώνεται.
Διερευνήθηκε επίσης το «φαινόμενο των μικρών νησιών» και εξετάστηκε η συμβολή
ορισμένων παραμέτρων στη διαμόρφωση του αριθμού των αγγειακών φυτικών ειδών των μικρών
νησιών του Νοτίου Αιγαίου. Οι παράμετροι αυτές ήταν το μέγιστο υψόμετρο, η απόσταση από το
πλησιέστερο μεγάλο νησί, ο δείκτης σχήματος των νησίδων, το ποσοστό της έκτασής τους που
«προστατεύεται» από γειτονικά νησιά και η απόσταση διείσδυσης διαταραχής.
Έγινε προσέγγιση της περιβαλλοντικής ετερογένειας μέσω των τύπων κάλυψης γης CORINE
Land Cover 2000 και των τύπων οικοτόπων σύμφωνα με το δίκτυο προστατευόμενων περιοχών
NATURA 2000. Επίσης, για το Νότιο Αιγαίο έγινε προσέγγιση της περιβαλλοντικής ετερογένειας
μέσω των οικολογικών δεικτών “Southern Aegean Indicator Values”. Στη συνέχεια δοκιμάστηκαν
οι υποθέσεις της «έκτασης per se» και των «ενδιαιτημάτων», καθώς και το πρότυπο «Χώρος», που
συνδυάζει την έκταση και την περιβαλλοντική ετερογένεια σε μία μεταβλητή.
Διαπιστώθηκε ότι για τα αγγειακά φυτικά είδη των 197 νησιών του Κεντρικού και Νοτίου
Αιγαίου υπάρχει ισχυρή συσχέτιση ανάμεσα στην έκταση και στον αριθμό των ειδών και
ακολουθείται ο κανόνας της αύξησης του αριθμού των ειδών με την αύξηση της έκτασης και η τιμή της παραμέτρου z της εξίσωσης έκτασης–αριθμού ειδών ανταποκρίνεται σε πραγματικά
γεωγραφικά και ιστορικά χαρακτηριστικά του αρχιπελάγους.
Οι «ιστορικά» θεωρούμενες ως τρεις διαφορετικές φυτογεωγραφικές περιοχές, δηλαδή το
Κεντρικό, το Ανατολικό και το Νότιο Αιγαίο, αποτελούν ουσιαστικά μέρος μιας ενιαίας
φυτογεωγραφικής περιοχής. Jιαφοροποιείται μόνο ο ρυθμός αύξησης του αριθμού των ειδών με
την αύξηση της έκτασης, μεταξύ Κεντρικού και Νοτίου Αιγαίου.
Δεν υποστηρίζεται η ύπαρξη του «παραθύρου των Κυκλάδων». Αντιθέτως, είναι εμφανής η
στενή φυτογεωγραφική σχέση του Κεντρικού Αιγαίου με το Ανατολικό και το Νότιο Αιγαίο.
Γενικά, επιβεβαιώνεται ότι τα φυτογεωγραφικά όρια των επιμέρους νησιωτικών συγκροτημάτων του
Αιγαίου δεν είναι αυστηρά.
Το φαινόμενο των μικρών νησιών (SIE) καταγράφηκε στην περιοχή μελέτης και στο Νότιο
Αιγαίο ξεχωριστά, με την εφαρμογή ασυνεχούς προτύπου που συνδυάζει δύο γραμμικές σχέσεις σε
μια εξίσωση. Στα μικρά νησιά η σχέση έκτασης – αριθμού ειδών είναι σημαντικά ασθενέστερη και
η έκταση ερμηνεύει χαμηλό ποσοστό της μεταβλητότητας του αριθμού των ειδών. Αντιθέτως, το
πρότυπο ανίχνευσης του SIE που ενσωματώνει την περιβαλλοντική ετερογένεια δεν είναι
αποτελεσματικό για την περιοχή μελέτης. Στα μικρά νησιά κυρίαρχη παράμετρος ερμηνείας του
αριθμού των ειδών παραμένει η έκταση, και ιδιαίτερα σε συνδυασμό με την απόσταση από το
πλησιέστερο μεγάλο νησί και την απόσταση διείσδυσης διαταραχής. Το μέγιστο υψόμετρο, ο
δείκτης σχήματος των νησιών και η επιφάνεια που προστατεύεται από τα γειτονικά νησιά δεν είναι
σημαντικές για την εκτίμηση της εξαρτημένης μεταβλητής στο Νότιο Αιγαίο.
Ο αριθμός των στενοενδημικών παρουσιάζει ισχυρή συσχέτιση με την έκταση και αυξάνεται
με πολύ γρήγορο ρυθμό καθώς αυξάνεται αυτή. Υποστηρίζεται, έτσι η πρόταση ότι τα νησιά
μπορούν να θεωρηθούν ως ισοδύναμα των βιογεωγραφικών περιοχών, ως προς τα τοπικά ενδημικά.
Η διαφοροποίηση που παρατηρείται της περιοχής μελέτης είναι ότι τα περισσότερα από τα
στενοενδημικά της προήλθαν κυρίως από αλλοπάτρια ειδογένεση.
Οι σχέσεις έκτασης – αριθμού ειδών των Οικογενειών διαφέρουν σημαντικά από το συνολικό
πρότυπο της αγγειακής χλωρίδας και διαμορφώνονται από το μέγιστο αριθμό ειδών των
Οικογενειών στα νησιά και από την εξάπλωσή τους στην περιοχή μελέτης. Για ορισμένες
Οικογένειες μπορούν να δοθούν κάποιες ερμηνείες του προτύπου έκτασης – αριθμού ειδών που
ακολουθούν, βάσει βιομορφικών και οικολογικών χαρακτηριστικών των ειδών τους. Η τιμή της
σταθεράς c στη σχέση έκτασης – αριθμού ειδών κυμαίνεται αναλόγως με το συνολικό αριθμό ειδών
της μελετούμενης Οικογένειας στην περιοχή μελέτης. Το αποτέλεσμα αυτό υποστηρίζει την
οικολογική άποψη, σύμφωνα με την οποία η παράμετρος c αποτελεί δείκτη της χωρητικότητας
(capacity) της μελετούμενης περιοχής σε είδη. Όσο μεγαλύτερο είναι το απόθεμα των ειδών
(species pool), τόσο μεγαλύτερος αριθμός ειδών μπορεί να υπάρχει στη μονάδα της έκτασης.
Βασικό πρόβλημα στην προσέγγιση της περιβαλλοντικής ετερογένειας είναι η επιλογή του
μέτρου για την ποσοτικοποίησή της. Η προσέγγιση της περιβαλλοντικής ετερογένειας μέσω των
τύπων κάλυψης γης CORINE και των τύπων οικοτόπων NATURA 2000 έδειξε ότι η έκταση των
νησιών είναι αποτελεσματικότερη στην ερμηνεία της διακύμανσης του αριθμού των ειδών. Η
περιβαλλοντική ετερογένεια εξαρτάται από την έκταση σε τέτοιο βαθμό, ώστε είτε είναι αδύνατος ο
συνδυασμός τους ως ανεξάρτητες μεταβλητές, είτε, ακόμη και αν συνδυαστούν, η πρώτη δε
συμβάλλει στην ερμηνεία σημαντικά υψηλότερου ποσοστού διακύμανσης του αριθμού των ειδών.
Το συμπέρασμα αυτό αλλάζει εάν ο τρόπος προσέγγισης της περιβαλλοντικής ετερογένειας γίνει
βάσει κριτηρίων που πλησιάζουν περισσότερο στην πραγματική έννοια του ενδιαιτήματος των
φυτών, όπως μέσω των οικολογικών Jεικτών “Southern Aegean Indicator Values” στο Νότιο
Αιγαίο.
Το πρότυπο «Χώρος», ακόμη και με ένα πολύ γενικευμένο μέτρο περιβαλλοντικής
ετερογένειας, όπως είναι οι τύποι κάλυψης γης CORINE και οικοτόπων NATURA 2000,
εμφανίζει βελτιωμένη ικανότητα περιγραφής σε σχέση με το κλασσικό πρότυπο ερμηνείας του
αριθμού των ειδών, έστω και αν αυτή δεν είναι προφανής ή θεαματική. Το μεγάλο μειονέκτημα του
προτύπου είναι το κενό στον ορισμό των ενδιαιτημάτων ή και της περιβαλλοντικής ετερογένειας.
Όμως, η αποτελεσματικότητά του δείχνει αφενός ότι στις βιογεωγραφικές αναλύσεις δεν μπορεί να
μη λαμβάνεται υπόψη η περιβαλλοντική ετερογένεια, και αφετέρου ότι η ερμηνεία της
ποικιλότητας των ειδών απαιτεί πιο σύνθετες προσεγγίσεις.
Η έκταση και η περιβαλλοντική ετερογένεια αλληλοεπηρεάζονται και
αλληλοσυμπληρώνονται σε μεγάλο βαθμό, έτσι ώστε ο αριθμός των ειδών είναι κοινό αποτέλεσμα
των δύο. Οι δύο υποθέσεις που αφορούν στην έκταση και στην περιβαλλοντική ετερογένεια
αλληλοσυμπληρώνονται, περιγράφοντας έτσι καλύτερα το πρότυπο της αύξησης των ειδών. Η
ανάπτυξη πιο εκλεπτυσμένων μεθόδων ποσοτικοποίησης της περιβαλλοντικής ετερογένειας θα
μπορούσε να δώσει ακριβέστερες πληροφορίες σχετικά με το ερώτημα «έκταση per se» ή
«ποικιλότητα ενδιαιτημάτων – περιβαλλοντική ετερογένεια».
|
Αναζήτηση
