| Περίληψη |
Κατά τη διάρκεια του Μέσου και Ανώτερου Πλειστόκαινου αναπτύχθηκε στην Κρήτη μια ενδημική πανίδα, η οποία αποτελούνταν από ποικίλες μορφές ελαφιών, μικρόσωμους ελέφαντες, νάνους ιπποπόταμους, γιγαντόσωμα ποντίκια, διάφορα εντομοφάγα, πολυάριθμα πτηνά και ερπετά, ενώ τα μεγάλα σαρκοφάγα σχεδόν απουσίαζαν. Η μη ισορροπημένη και πτωχή αυτή πανίδα είναι αποτέλεσμα τεκτονικών διεργασιών που οδήγησαν στην τελική διαμόρφωση και απομόνωση της Κρήτης στις αρχές του Πλειστοκαίνου. Εξελίχθηκε μέσω μιας τυχαίας οδού διασποράς λίγων ομάδων ζώων, ικανών να διασχίσουν το ευρύ θαλάσσιο φράγμα, που προσαρμόστηκαν στο απομονωμένο νησιωτικό περιβάλλον.
Στην κρητική ενδημική θηλαστικοπανίδα, τα αρτιοδάκτυλα ήταν μακράν οι πιο επιτυχημένες μορφές κατά το Ανώτερο Πλειστόκαινο (0,03-0,01 εκ. χρόνια πριν). Απολιθώματά τους είναι γνωστά από τα τέλη του 18ου αιώνα και έως σήμερα διαφορετικές ταξινομικές μονάδες έχουν περιγραφεί βάσει της μορφολογίας των οδόντων, των κεράτων, του κρανιακού και μετακρανιακού σκελετού των ευρημάτων. Γενικά, τα κρητικά ελάφια εμφάνιζαν μεγάλη ποικιλία μεγεθών και μορφών καταλαμβάνοντας το μεγαλύτερο δυνατό εύρος ενδιαιτημάτων. Εντούτοις, ο ισχυρός ενδημισμός, η σημαντικά μεγαλύτερη ποικιλότητα σε σχέση με τα ηπειρωτικά είδη, αλλά και η απουσία βιοστρωματογραφικών δεδομένων καθιστούν τη συστηματική τους μάλλον προβληματική. Το σύνολο των διαφορετικών τάξων μπορεί να ανήκε σε ένα μοναδικό γένος, στη βάση της μονοφυλετικής καταγωγής και της ακτινωτής εξέλιξης ή ακόμη και σε περισσότερα, υποδηλώνοντας μία ανεξάρτητη καταγωγή. Στη γειτονική Κάρπαθο αναφέρονται επίσης ενδημικά πλειστοκαινικά ελαφοειδή από τον Kuss (1975). Με βάση την διαφορετική μορφολογία των κεράτων, και του ελάχιστου μέχρι τότε μετακρανιακού υλικού, περιγράφηκαν δύο είδη, το Candiacervus cerigensis και το μεγαλύτερο C. pigadiensis. Από το γειτονικό νησί της Κάσου, τα ελάχιστα δείγματα μικρόσωμων ελαφιών τοποθετήθηκαν στο μικρότερο C. cerigensis.
Στην παρούσα μελέτη επιχειρήθηκε πρωτογενώς η βιομετρική ανάλυση των διαφορετικών μεγεθών και της μορφολογίας των κρητικών ελαφιών και η σύγκρισή τους με τα εκείνα της Καρπάθου και της Κάσου. Για τον σκοπό αυτό μελετήθηκε ένα μεγάλο σύνολο κρανιακού υλικού η πλειονότητα του οποίου προέρχεται από την ανασκαφική δραστηριότητα του γερμανού καθηγητή Παλαιοντολογίας S.Ε. Kuss κατά τη διάρκεια των δεκαετιών του 1960 και 1970 στα τρία νησιά που αποτελούν μέρος της παλαιοντολογικής συλλογής του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας Κρήτης. Ορισμένα δείγματα (σπήλαια Λικοτιναρά, θέσεις Ρεθύμνου) ανήκουν στη συλλογή του μουσείου Παλαιοντολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών και του Παλαιοντολογικού Μουσείου Ρεθύμνου. Προσδιορίστηκαν ποικίλοι χαρακτήρες σε ένα σύνολο κεράτων, κρανίων, δοντιών, άνω και κάτω γνάθων, με τη βοήθεια ψηφιακού παχύμετρου στο πλησιέστερο 0,01 mm. Από τις αναλύσεις εξαιρέθηκαν τα δείγματα ανήλικων ατόμων, όπως υποδεικνύουν χαρακτηριστικά ιδιαίτερα για κάθε σύνολο οστών.
Κανένα στοιχείο σχετικά με την μορφολογία του κρανίου και των κεράτων των μεγαλύτερων (ΙΙΙ-VI) μορφών δεν καταγράφεται. Η μετρική ανάλυση των δομών αυτών για τις μικρότερες μορφές δεν αποδίδουν ευκρινείς σχέσεις μέσα στο νησί της Κρήτης. Η δεύτερη μικρότερη και πιο ποικιλόμορφη κλάση μεγέθους (ΙΙ) της ανάλυσης του De Vos (1984) επικρατεί και διακρίνεται στο υλικό από τις κρητικές θέσεις, όπως αποτυπώνεται στα διαγράμματα διασποράς των δοντιών άνω και κάτω γνάθων. Η μικρότερη (Ι) διακρίνεται αλλά όχι εμφανώς, κυρίως λόγω έλλειψης των θέσεων αναφοράς. Οι μεγαλύτερες ομάδες (ΙΙΙ-V) διακρίνονται αλλά με ελάχιστη αντιπροσώπευση.
Η μορφολογική ανάλυση των κεράτων των μικρόσωμων μορφών που μελετήθηκαν προτείνει έναν εναλλακτικό διαχωρισμό μέσα στα προσφάτως περιεγραμμένα είδη κατά van der Geer (2018). Επιπλέον γίνεται περιγραφή δύο ιδιαίτερων αναφορών κεράτων. Στα δόντια οι μεγαλύτερες μορφές (VI-V) εμφανίζουν χαρακτήρες που αυξάνουν την επιφάνεια των δοντιών και υποδεικνύουν πιθανώς διαβίωση σε δασικά περιβάλλοντα, διαχωρίζοντάς τα από την πιο απλοποιημένης μορφής οδοντοστοιχία των μικρότερων που μάλλον καταλάμβαναν λιβαδικές οικοθέσεις πιο ανοιχτού τύπου. Ένα σύνολο χαρακτηριστικών στα κέρατα, τα κρανία και τα δόντια των μικρότερων τα τοποθετούν στο μεγάκερο γένος Praemegaceros, από πρόγονο του οποίου πιθανόν να προήλθαν με γραμμική εξέλιξη. Από την άλλη, η εξελικτική ιστορία των μεγαλύτερων μορφών δεν είναι καλά γνωστή. Ωστόσο, είναι βέβαιο ότι προήλθαν από ένα διαφορετικό πρόγονο, πιθανώς κάποιον εκπρόσωπο της οικογένειας Cervidae ή κάποιο δασικό μεγάκερο γένος, η άφιξη του οποίου ακολούθησε εκείνη του προγόνου των μικρότερων ελαφιών.
Η πολυμεταβλητή Ανάλυση Κύριων Συνιστωσών (PCA) των κεράτων έδωσε μία ξεκάθαρη διάκριση της ελαφοπανίδας των δύο νησιών, ενώ διαχώρισε επιπλέον τον πληθυσμό της Καρπάθου σε δύο μορφές κεράτων. Οι μορφές αυτές αναγνωρίζονται και μορφολογικά, τα κοινά χαρακτηριστικά των οποίων ομοιάζουν με αυτά των κεράτων του γένους Eucladoceros. Τα ενδημικά ελαφοειδή της Καρπάθου συγκροτούν δύο κλάσεις μεγέθους ως προς το οδοντικό υλικό των κάτω γνάθων, που εμφανίζουν μετρική σύμπτωση σε ορισμένες διαστάσεις τους με τα μικρόσωμα κρητικά ελάφια, ενώ παράλληλα παρουσιάζουν ενδείξεις φυλετικού διμορφισμού. Από τα μορφολογικά χαρακτηριστικά των κεράτων, και τις διαφορές στη σύγκριση των κρανίων και των δοντιών των μικρόσωμων πληθυσμών των δύο νησιών προτείνεται η προέλευση τους από διαφορετικούς σε επίπεδο γένους προγόνους.
|
Αναζήτηση
