| Περίληψη |
Ο καρκίνος αποτελεί τη δεύτερη αιτία θανάτου, μετά τα καρδιαγγειακά νοσήματα, στο Δυτικό κόσμο. Το θέμα της ενημέρωσης των καρκινοπαθών, δεν είναι απλό και αυτονόητο, όπως ίσως συμβαίνει με άλλα νοσήματα. Οι πολιτισμικές, κοινωνικές, ατομικές διαφορές στις απόψεις και τακτικές σε σχέση με το θέμα αυτό, οι αλλαγές που συνέβησαν στα τελευταία χρόνια σε σχέση με τα δικαιώματα των ασθενών και τη σχέση γιατρού-ασθενή και η εμπλοκή της οικογένειας, αποτελούν ενδεικτικούς παράγοντες της πολυπλοκότητας του ζητήματος.
Ο λόγος που έγινε η επιλογή αυτού του θέματος, ξεκινά από την παρατήρηση, ότι στην Ελλάδα υπάρχουν κάποιες ιδιαιτερότητες σε σχέση με τα Δυτικά πρότυπα, της πλήρους ενημέρωσης. Η ενημέρωση σε ένα ασθενή με καρκίνο, δεν είναι μια μονόπλευρη από τη μεριά του γιατρού διαδικασία. Προϋποθέτει μια ψυχολογική κυρίως αλληλεπίδραση, που συμπεριλαμβάνει τόσο τον ασθενή, όσο και το γιατρό και πολλές φορές τρίτα πρόσωπα όπως συγγενείς και φίλους.
Η διαδικασία της αποκάλυψης έχει δύο βασικά χαρακτηριστικά:
α) Το δίπτυχο βεβαιότητας για τη διάγνωση και σχετικής αβεβαιότητας για την πρόγνωση και
β) τη μη λεπτομερή ανακοίνωση από το γιατρό, ο οποίος συνειδητά ή ασυνείδητα, αποφεύγει την ψυχολογική αντίδραση του συγκεκριμένου ασθενή στην συγκεκριμένη νόσο, ενώ ο ασθενής δεν ρωτάει υπό την επήρεια του σοκ.
Η απάντηση του ασθενή περιλαμβάνει όλα τα ψυχολογικά στάδια του πένθους:. άρνηση- θυμός- διαπραγμάτευση- κατάθλιψη- αποδοχή. Τα στάδια αυτά δεν είναι απαραίτητο να διαδέχονται το ένα το άλλο, ούτε περνάει από όλα ο ασθενής,
Κατά συνέπεια, η ενημέρωση του καρκινοπαθούς, αφενός έχει διάρκεια όσο πρακτικά διαρκεί και η νόσος και αφετέρου, η στερεότυπη ιατρική συμπεριφορά και η αναμονή συγκεκριμένων αντιδράσεων από τη μεριά του ασθενή, αποτελεί υπεραπλουστευμένη γενίκευση, που δεν ισχύει στην πραγματικότητα. Ταυτόχρονα, υπάρχουν πολλά ερωτήματα σε σχέση, όχι μόνο με το «αν» πρέπει να ενημερώνονται οι ασθενείς αλλά και σχετικά με το περιεχόμενο της ενημέρωσης.
Τα τελευταία 30 χρόνια, υπήρξε μια σαφής αλλαγή, περισσότερο στις Δυτικές κοινωνίες, στον τρόπο που ενημερώνονται οι ασθενείς που πάσχουν από καρκίνο. Πριν το 1960, οι περισσότεροι Αμερικανοί γιατροί (πάνω από 90%) προτιμούσαν να
αποκρύπτουν τη διάγνωση από τους ασθενείς τους. Παρόλα αυτά, σε ορισμένες κοινωνίες (κυρίως της Ανατολικής Ευρώπης και της Ασίας, συμπεριλαμβανομένης και της Ελληνικής), η τακτική της μη αποκάλυψης της αλήθειας, εξακολουθεί να είναι αποδεκτή και να εφαρμόζεται τόσο από γιατρούς, όσο και από τις οικογένειες των ασθενών. Τα τελευταία χρόνια όμως, ακόμα και σε αυτές τις χώρες έχει γίνει μια στροφή προς την τακτική της ενημέρωσης.
Μία πρώτη προσέγγιση στις αιτίες αυτής της μεταστροφής, βασίστηκε στην γενικότερη αλλαγή των κοινωνικών δομών, που προτάσσει πλέον την ατομικότητα και το σεβασμό στην αυτονομία του προσώπου, σαν κύρια παράμετρο σε όλα τα ζητήματα. Άλλοι παράγοντες περιλαμβάνουν μια σειρά κοινωνικο-οικονομικών αλλαγών, που αφορούν στην έντονη αστικοποίηση, στη λογική αγοράς στον τομέα της υγείας, στην αλλαγή στη δομής της οικογένειας, αλλά και στην ποινικοποίηση του ιατρικού επαγγέλματος. Πιο ικανοποιητική φαίνεται η άποψη, που βασίζεται σε μία πιο θετική αποτίμηση των συνεπειών της ενημέρωσης, σε συνδυασμό με τις επιστημονικές προόδους στη θεραπευτική του καρκίνου.
Η σημασία της «κουλτούρας», φαίνεται να παίζει καθοριστικό ρόλο στις διαφορετικές απόψεις, προτιμήσεις και τακτικές σε σχέση με το θέμα της ενημέρωσης των καρκινοπαθών. Πολλές μελέτες αναδεικνύουν αυτές τις διαφορές.
Όσον αφορά στο ιατρικό προσωπικό, υπάρχουν μεγάλες διαφορές στην τακτική ενημέρωσης των ασθενών, με ακραία ποσοστά στην Αμερική και στην Ιαπωνία. Στην Αμερική, το 90% των γιατρών ενημερώνει άμεσα ένα καρκινοπαθή για τη διάγνωση, ενώ στην Ιαπωνία, η μη αποκάλυψη της αλήθειας είναι ο κανόνας. Κύριο ρόλο στις αποφάσεις των γιατρών σχετικά με την αποκάλυψη ή όχι της αλήθειας, φαίνεται ότι παίζει η ψυχολογική σταθερότητα, ο κοινωνικός ρόλος του ασθενούς, η ηλικία και ο τρόπος που η ασθένεια αυτή έχει επίδραση σε άλλα άτομα. Σημαντικό ρόλο επίσης, φαίνεται να παίζει και η συγκατάθεση της οικογένειας. Ανάλογες είναι και οι απόψεις του νοσηλευτικού προσωπικού.
Όσον αφορά στους συγγενείς, φαίνεται από μελέτες ότι θέλουν να ενημερώνονται οι ίδιοι στη θέση του ασθενή και πολλές φορές ζητούν από το γιατρό να μην ενημερωθεί ο ασθενής.
Οι περισσότεροι ασθενείς στο Δυτικό κόσμο επιθυμούν να γνωρίζουν όσο το δυνατό περισσότερες βασικές πληροφορίες σε σχέση με τη νόσο τους. Παρόλα αυτά, μόνο ένα μικρό ποσοστό θα ήθελε πλήρη και λεπτομερή ενημέρωση για την πρόγνωση της νόσου.
Διαβάζοντας τέτοιου είδους μελέτες συμπεραίνουμε, ότι αφενός οι ασθενείς είναι μια εξαιρετικά ετερογενής ομάδα σε σχέση με τις ανάγκες τους σε πληροφόρηση, και αφετέρου μια σημαντική μειονότητα ασθενών δεν θέλει να γνωρίζει λεπτομέρειες. Υπάρχουν ελάχιστες μελέτες, οι οποίες ελέγχουν τα αποτελέσματα των δύο τακτικών στην ψυχολογική και σωματική υγεία των καρκινοπαθών και καμία που να τεκμηριώνει την υπεροχή της «μη γνώσης», σε σχέση με τη γνώση της νόσου από τον ασθενή. Σύμφωνα με κάποιες από αυτές, φαίνεται ότι η ενημέρωση δεν επηρεάζει αρνητικά, ενώ πολλές φορές βελτιώνει την ποιότητα ζωής και τη ψυχολογία των ασθενών με καρκίνο, και ταυτόχρονα βοηθάει στην ανάπτυξη καλύτερης σχέσης με συγγενείς και ιατρικό προσωπικό.
Η διαφορά στις τακτικές ενημέρωσης σε διάφορους πολιτισμούς, αντανακλά τεράστιες πολιτισμικές, κοινωνικές, οικονομικές, και θρησκευτικές ιδιαιτερότητες, που αφορούν σε κάθε κοινωνία ξεχωριστά. Η έρευνα έχει ανιχνεύσει κάποια στοιχεία που είναι βασικά στη δημιουργία του χαρακτήρα κάθε πολιτισμού, όπως είναι ο αυτοπροσδιορισμός κάθε πολιτισμού, ο ρόλος του κοινωνικού στίγματος της νόσου, το είδος και ο ρόλος της οικογένειας, οι πρακτικές ανατροφής των παιδιών, οι ιεραρχικοί ρόλοι των ατόμων σε κοινωνικές ομάδες, προλήψεις και δεισιδαιμονίες, η έννοια του ψέματος, το τι συνιστά τη σωστή συμπεριφορά των γιατρών, το πολιτικό σύστημα κάθε χώρας, οι κοινωνικο-οικονομικές συνθήκες, ο τρόπος που αντιμετωπίζεται το γήρας και ο θάνατος και η θρησκευτική πίστη.
Από την ανάλυση αυτών των παραγόντων, φαίνεται ότι αν και οι βασικές αρχές της αγαθοεργίας, της δικαιοσύνης ακόμα και της αυτονομίας υπάρχουν σε όλους τους πολιτισμούς, έχουν διαφορετική έννοια ή μάλλον αντιμετωπίζονται με διαφορετική οπτική. Συνεπώς, το θέμα του πολιτισμικού σχετικισμού είναι κεντρικό, στο χειρισμό βιοηθικών θεμάτων και ειδικότερα θεμάτων σχετικών με την ενημέρωση που εδώ μας ενδιαφέρουν.
Η σχέση γιατρού-ασθενή είναι ο πιο σημαντικός παράγοντας στα θέματα ενημέρωσης και καθορίζεται από όλα όσα ειπώθηκαν. Στο παραδοσιακά δομημένο μοντέλο της ιατρικής πρακτικής, στη σχέση γιατρού-ασθενή, υπάρχει μια αδιαμφισβήτητη ασυμμετρία, που πηγάζει από το γεγονός ότι ο ασθενής βρίσκεται σε πολύ πιο ευάλωτη θέση. Άρα, θα μπορούσε να πει κανείς ότι η σχέση «εξουσίας» του γιατρού, που κυριαρχεί σε πολλούς πολιτισμούς, είναι αναμενόμενη αν όχι φυσική. Στην πραγματικότητα όμως, αυτή η «ασυμμετρία» δεν σημαίνει ότι η σχέση ασθενή-γιατρού δεν μπορεί να είναι κοινωνικά ισότιμη. Η προώθηση του «καλού» του
ασθενή προϋποθέτει μία καθαρά συνεργασιακή διαδικασία ανάμεσα στις δύο πλευρές. Το ότι ο γιατρός γνωρίζει τα χαρακτηριστικά της νόσου, δεν τον καθιστά καλύτερο γνώστη του τι είναι συμφέρον για τον ασθενή. Ο ασθενής όμως κατέχει την πολύτιμη για τη θεραπεία γνώση της προσωπικότητας του, των αξιών, των προτιμήσεών του καθώς και των βαθύτερων φόβων του.
Σε σχέση με τον ενεργό ρόλο της οικογένειας, τόσο στο θέμα της ενημέρωσης, όσο και σε όλα τα θέματα που σχετίζονται με τη θεραπεία του ασθενή, σε πολλές κοινωνίες δημιουργείται εύλογα ένα άλλο είδος σχέσης, που περιλαμβάνει και τους συγγενείς. Το τρίπτυχο γιατρός-οικογένεια-ασθενής προϋποθέτει την ενημέρωση των συγγενικών προσώπων, αλλά και την επιρροή της οικογένειας στις τακτικές και αποφάσεις τόσο του γιατρού, όσο και του ασθενή.
Συμπυκνώνοντας όλα αυτά που αναλύθηκαν παραπάνω, μπορεί να σκιαγραφηθούν αδρά δύο πρότυπα κοινωνικά ιδανικού ασθενή, γιατρού, και μεταξύ τους σχέσης, που αντιπροσωπεύουν τα άκρα της Δύσης και της Ανατολής.
Σκιαγράφηση του «Δυτικού» προτύπου
Ο γιατρός ενημερώνει άμεσα και αποκλειστικά τον ασθενή. Ο ιδανικός ασθενής μιλά ανοιχτά για το θάνατο, και έχει συγκεκριμένη αντίληψη για την ατομικότητα, που τον τοποθετεί σε πρωταγωνιστική θέση, σε σχέση με οικογένεια και φίλους, στη λήψη αποφάσεων. Ο «Δυτικός» ασθενής θα πάρει τη ζωή που του απομένει στα χέρια του, θα είναι αισιόδοξος, θα παλέψει για να ζήσει, θα συμμετέχει σε ομάδες υποστήριξης καρκινοπαθών, θα συμβουλευτεί ειδικό για την κατάθλιψη και το άγχος του, θα γράψει για την εμπειρία του και θα συμμετέχει με ευκολία στην ιατρική έρευνα προκειμένου να σωθούν άλλοι ασθενείς. Μπορεί να συζητήσει το θέμα της ευθανασίας και να την πραγματοποιήσει, όταν αποφασίσει ότι δεν υπάρχει ελπίδα ίασης.
Σκιαγράφηση του «Ανατολικού» προτύπου ασθενή
Ο ασθενής οδηγείται στον οικογενειακό γιατρό μετά από μεγάλο διάστημα συμπτωμάτων, που δεν ανέφερε από φόβο μήπως ανησυχήσει την οικογένειά του. Στην πρώτη επίσκεψη συνοδεύεται από κάποιον ή κάποιους στενούς συγγενείς, οι οποίοι εξ αρχής παίζουν πρωταγωνιστικό ρόλο. Ο ασθενής θα προτιμήσει να μην ενημερωθεί άμεσα, ειδικά εάν πρόκειται για θανατηφόρα ασθένεια Οι συγγενείς θα απομονώσουν το γιατρό και θα ζητήσουν να μην ενημερωθεί ο ασθενής, αλλά οι
ίδιοι, θα αποφεύγουν τις συζητήσεις για αυτό το θέμα, θα αλλάζουν κουβέντα όταν ο ασθενής ρωτάει κάτι σχετικό, έτσι που στο τέλος οι ερωτήσεις θα σταματήσουν. Ο ασθενής δεν μπορεί να ενημερωθεί για βασικές πληροφορίες που αφορούν τη νόσο του και δεν μπορεί να πει τίποτα ενάντια στο γιατρό. Τον ενδιάμεσο ρόλο παίζει η οικογένεια η οποία συμμετέχει στην τριαδική σχέση γιατρού-ασθενή-συγγενών. Τελικά, ο ασθενής θα πεθάνει στο σπίτι, ανάμεσα σε ανθρώπους που τον αγαπούν και θα τον φροντίσουν έως την τελευταία στιγμή.
Το θέμα της ενημέρωσης των καρκινοπαθών είναι νομικά περίπλοκο, ενώ η εμπλοκή του νόμου στα ιατρικά θέματα αποτελεί μάλλον καινούρια διαδικασία. Σε κανένα κώδικα ιατρικής δεοντολογίας, έως τη σύγχρονη εποχή, δεν γίνεται αναφορά σε υποχρέωση του γιατρού να λέει την αλήθεια στους ασθενείς του (όσον αφορά το νόσημά τους), αντίθετα σε πολλούς από αυτούς αναφέρεται η υποχρέωση του γιατρού να απαλύνει τον πόνο του ασθενούς με κάθε μέσο.
Στους ηθικούς κώδικες της νεότερης εποχής, στα θέματα που αφορούν στην αυτονομία του ασθενούς και στην υποχρέωση των γιατρών να ενημερώνουν τους ασθενείς, υπάρχουν διαφορές μεταξύ Ανατολής και Δύσης. Στην Αμερική, η αλήθεια από το γιατρό επιβάλλεται και συνδέεται άμεσα με τα δικαιώματα του ασθενή. Αντίθετα, ο νόμος, ειδικά στις Ανατολικές χώρες δεν είναι σαφής. Αναφέρεται η γενική υποχρέωση του γιατρού στην αλήθεια, αλλά και η εξαίρεση στην περίπτωση κακής πρόγνωσης. Στην περίπτωση αυτή, μπορεί να ενημερωθεί η οικογένεια. Παρόλα αυτά, ακόμα και στην Ιαπωνία, μια χώρα με παραδοσιακά πατερναλιστική ιατρική τα πράγματα αλλάζουν. Στην Ελλάδα, υπάρχει μια μακριά παράδοση απόκρυψης της αλήθειας, με έντονο ιατρικό και οικογενειακό προστατευτισμό. Παρόλα αυτά το τελικό κείμενο «Ο Κώδικας Ιατρικής Δεοντολογίας 2005» δεν αφήνει περιθώριο για καμία εξαίρεση στον κανόνα της ενημέρωσης, παρά μόνο για τα πρόσωπα που δεν έχουν ικανότητα να συναινέσουν, οπότε και ενημερώνονται στο βαθμό που αυτό είναι εφικτό.
Το θέμα της απόκρυψης ή όχι της αλήθειας από τον καρκινοπαθή ασθενή εγείρει αναμφισβήτητα μια μεγάλη φιλοσοφική συζήτηση, γιατί αποτελεί στη βαθύτερη ουσία του ένα ηθικό πρόβλημα. Οι κύριες αρχές που εμπλέκονται στο θέμα με βάση τις αρχές που θεσπίστηκαν στην πρόσφατη «Παγκόσμια Διακήρυξη στη Βιοηθική και τα ανθρώπινα δικαιώματα» (Universal Declaration On Bioethics and Human Rights) της UNESCO είναι:
Α) Η αρχή της Αυτονομίας του ασθενή και της ατομικής υπευθυνότητας.
Β) Η συναίνεση
Γ) Η αρχή της Ωφέλειας (Benefit) και της «μη βλάβης» (Harm).
Δ) Η ανθρώπινη αξιοπρέπεια και τα ανθρώπινα δικαιώματα
Ε) Ο σεβασμός στην ιδιωτική ζωή (Privacy) και η εμπιστευτικότητα (Confidentiality)
ΣΤ) Ο σεβασμός στο ανθρώπινο «ευάλωτο»(Vulnerability) και την ανθρώπινη ακεραιότητα (Integrity)
Z) Ο σεβασμός στην πολιτιστική διαφορετικότητα (Diversity) και ποικιλία (Pluralism)
Αυτονομία
Τα κύρια επιχειρήματα υπέρ της αποκάλυψης της αλήθειας αντλούνται από το σεβασμό στην αυτονομία του ατόμου, που διασφαλίζεται μόνο με την πλήρη ενημέρωση του ασθενή. Ένα επιχείρημα υπέρ της απόκρυψης της αλήθειας στον καρκινοπαθή ασθενή, βασίζεται στη διαφορετική έννοια της αυτονομίας στον Ανατολικό κόσμο. Κεντρική είναι εδώ η ιδέα της οικογένειας ως μονάδας, σε αντίθεση με το άτομο ως μονάδα, η οποία είναι χαρακτηριστική στους Ανατολικούς πολιτισμούς.
Συναίνεση
Οι υποστηρικτές της αλήθειας θεωρούν ότι η συγκατάθεση κάποιου καρκινοπαθούς στη θεραπεία, είναι αδύνατον να είναι ενημερωμένη όταν ο ίδιος δεν γνωρίζει το πρόβλημά του. Το επιχείρημα του «συμβολαίου» βασίζεται στο ότι η σχέση γιατρού-ασθενή είναι «συμβολαιική», δηλαδή ο ασθενής εξουσιοδοτεί το γιατρό να κάνει το καλύτερο στον ασθενή, με όποιο τρόπο θεωρεί αυτός αναγκαίο.
Η αρχή της ωφέλειας και της «μη βλάβης»
Αυτοί που υποστηρίζουν την τακτική της απόκρυψης, συνήθως παραδέχονται ότι καταπατούνται κάποια δικαιώματα. Θεωρούν όμως, ότι η «πατερναλιστική» τακτική είναι δικαιολογημένη, βασιζόμενοι στην αρχή του «μην βλάπτειν» και την αρχή της «αγαθοεργίας». Χρησιμοποιούν το επιχείρημα του «θεραπευτικού προνομίου», που αναφέρεται στην αντιμετώπιση της ενημέρωσης του ασθενή, ως μέρος της «θεραπείας. Τα αντεπιχειρήματα για την “harm” principle που 96
επικαλούνται αυτοί που διαλέγουν να μην ενημερώνουν τους ασθενείς τους, βασίζονται στον προσδιορισμό του «τι είναι κακό» και ποιος το αποφασίζει.
Ο σεβασμός στα ανθρώπινα δικαιώματα
Όσον αφορά στο σεβασμό των δικαιωμάτων αναλύονται δύο δικαιώματα:
Το δικαίωμα στην αλήθεια και το δικαίωμα στη «μη γνώση».
Οι υποστηρικτές της ενημέρωσης θεωρούν ότι υποχρέωση του γιατρού είναι να μην εξαπατά τους ασθενείς του με ψεύτικες ελπίδες θεραπείας. Πολλοί εξάλλου, είναι αυτοί που υποστηρίζουν την αλήθεια όχι μόνο για τον ασθενή, αλλά και για την ίδια την ιατρική.
Σχετικό με το θέμα της αλήθειας είναι το επιχείρημα αυτών που την αποκρύπτουν επικαλούμενοι την αρχή της αβεβαιότητας της ιατρικής επιστήμης. Έτσι, αναδεικνύεται το θέμα της σχετικής αλήθειας (εφόσον η απόλυτη αλήθεια είναι αδύνατη) και κατά συνέπεια, είναι ηθικά επιτρεπτό για το γιατρό να λέει ψέματα.
Το δικαίωμα στη «μη γνώση» είναι ένα επιχείρημα βασισμένο στην αυτονομία του ασθενούς και έχει σχέση με το γεγονός, ότι πολλοί ασθενείς φέρονται με τρόπο, που δείχνει ότι δεν επιθυμούν να μάθουν την αλήθεια. Παράλληλα, η πλήρης κατανόηση δεν είναι απαραίτητη, εφόσον οι άνθρωπο παίρνουν άλλες πολύ σημαντικές αποφάσεις, χωρίς να έχουν εξειδικευμένες γνώσεις. Οι πολέμιοι του επιχειρήματος υποστηρίζουν, ότι αφενός, όταν κάποιος δεν ρωτά δεν σημαίνει απαραίτητα ότι δεν θέλει να ξέρει, αφετέρου ότι αυτό το «δικαίωμα» δεν είναι υπέρ της αυτονομίας του ασθενούς. Αναφέρεται μάλιστα και ο όρος «αυτό-πατερναλισμός».
Εμπιστευτικότητα και σεβασμός της ιδιωτικής ζωής
Ουσιαστικά, έχουμε άρση του ιατρικού απόρρητου όταν ο γιατρός ενημερώνει πρώτα ή αποκλειστικά τους συγγενείς. Από την άλλη κάποιο υποστηρίζουν ότι το ιατρικό απόρρητο επεκτείνεται, ώστε να συμπεριλάβει όλη την οικογένεια ως σύνολο και να ισχύει για τους υπόλοιπους ανθρώπους εκτός οικογένειας;
Σεβασμός στις πολιτιστικές διαφορές
Με την αρχή του σεβασμού των πολιτιστικών διαφορών συνδέεται ιδιαίτερα το θέμα της ενημέρωσης. Οι πολιτισμικές διαφορές που έχουν να κάνουν με όσα αναφέρθηκαν στο πέμπτο κεφάλαιο, οδηγούν σε διαφορετική ιεράρχηση αξιών και
διαφορετικό νόημα που τους δίνει κάθε κοινωνία, με αποτέλεσμα η υιοθέτηση τακτικών που χρησιμοποιούν άλλοι πολιτισμοί, να αποτελεί επιβολή «ξένων αξιών» σε κάποια κοινωνία. Όσον αφορά στο θέμα του σεβασμού των πολιτισμικών διαφορών στα θέματα ενημέρωσης των ασθενών, προκύπτουν και άλλα σημαντικά προβλήματα του τύπου του «Slippery slope argument». Για παράδειγμα, εάν υπάρχει ηθική και νομική ανοχή σε κάποιες χώρες με παράδοση στην πατερναλιστική ιατρική, οι πολιτισμικές διαφορές θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν σαν δικαιολογία για πιο «χαλαρούς» κανόνες σε θέματα ενημέρωσης των συμμετεχόντων σε έρευνα, ή στη χρησιμοποίηση ιατρικών δεδομένων για διάφορους σκοπούς.
Σεβασμός στο ανθρώπινο «ευάλωτο»
Η αρχή του σεβασμού στο «ευάλωτο» συνδέεται με το θέμα αφενός διότι οι ασθενείς και ειδικά οι ασθενείς με ένα τόσος σοβαρό νόσημα όπως ο καρκίνος βρίσκονται εξ ορισμού σε ευάλωτη θέση και αφετέρου η απόκρυψη πληροφοριών μπορεί να κάνει αυτή τη θέση δυσκολότερη. Το επιχείρημα του ολισθηρού μονοπατιού έχει και εδώ ιδιαίτερη σημασία. Τι γίνεται αν δεν υπάρχουν συγκεκριμένοι κανόνες, που να απαγορεύουν το ψέμα και αυτή η τακτική καθιερωθεί; Είναι η καλή πρόθεση του γιατρού και των συγγενών δεδομένη; Πως προστατεύεται ο ασθενής από ένα περιβάλλον που δεν θέλει το καλό του; Αντίστροφα, η απόκρυψη της αλήθειας μπορεί να θεωρηθεί απαραίτητη για το σεβασμό του ευάλωτου ασθενή στα πλαίσια όσων αναφέρθηκαν σε σχέση με την «προστασία» του από τα κακά νέα και το θεραπευτικό προνόμιο.
Ένα επιχείρημα βασισμένο σε εμπειρικές μελέτες
Από ποσοτικές μελέτες έχει βρεθεί, ότι οι γιατροί δεν προβλέπουν σωστά τις επιθυμίες των ασθενών τους σε σχέση με θέματα ενημέρωσης, γιατί οι επιλογές των ανθρώπων που αντικρίζουν το θάνατο είναι διαφορετικές από αυτές του εξειδικευμένου προσωπικού. Όσον αφορά στους συγγενείς, φαίνεται ότι ζητούν πολύ πιο επιθετική αντιμετώπιση του ασθενή τους, «να γίνει ότι είναι δυνατό», σε σχέση με αυτό που θα ήθελαν για τον εαυτό τους.
Συμπεράσματα
Η τακτική της απόκρυψης της αλήθειας είναι μια «λανθασμένη» τακτική σύμφωνα με τα σύγχρονα πρότυπα του σεβασμού στα δικαιώματα των ασθενών. Η
επίδραση που έχει η ασθένεια στην ψυχή και το σώμα του ασθενούς δεν διαφέρει από χώρα σε χώρα, γιατί η ανθρώπινη φύση και οι ανάγκες των ανθρώπων είναι παντού οι ίδιες Υπάρχουν όμως, βαθιά ριζωμένες αντιλήψεις που έχουν να κάνουν με όλα όσα αναφέρθηκαν και που κάνουν την στεγνή υιοθέτηση «δυτικών» κανόνων, επιβολή ξένων αξιών στην διαφορετικού περιεχομένου αυτονομία των ασθενών στην Ανατολή.
Χωρίς αμφιβολία, ο κάθε ασθενής έχει το δικαίωμα να γνωρίζει τι συμβαίνει στο σώμα του, και να έχει ενεργητικό ρόλο στις αποφάσεις για τη θεραπεία του. Πρώτα από όλα όμως, πρέπει να είναι σε θέση να αντιμετωπίσει τέτοιες καταστάσεις. Αυτή η ικανότητα δεν είναι μια εγγενής ιδιότητα, που κάποιοι διαθέτουν και κάποιοι όχι, αλλά είναι αποτέλεσμα προηγούμενης ενημέρωσης και τριβής με αυτά τα θέματα, που θα μπορούσε να επιτευχθεί μέσω οργανωμένων επιμορφωτικών προγραμμάτων, από τα σχολεία και τα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Παράλληλα, η επικοινωνιακή ικανότητα πρέπει να διδάσκεται στους γιατρούς, όπως διδάσκεται ο τρόπος μετάδοσης της γνώσης στους εκπαιδευτικούς. Άρα για να χτιστεί η ιδανική επικοινωνία, πρέπει ασθενείς και γιατροί να εκπαιδευτούν σε αυτό.
Τέλος, η προηγούμενη σχέση εμπιστοσύνης έχει κατά τη γνώμη μου βασική σημασία. Γι’ αυτούς τους λόγους η ενημέρωση πρέπει να γίνεται από τον οικογενειακό γιατρό και όχι από «ειδικούς» που αντικρίζουν πρώτη φορά οι ασθενείς. Όλα αυτά χρειάζονται χρόνο, σταδιακή και προσαρμοσμένη στα χαρακτηριστικά κάθε κοινωνίας ενημερωτική τακτική, βελτίωση του κοινωνικο-οικονομικού επιπέδου των χωρών που μαστίζονται από τη φτώχεια και τον αναλφαβητισμό, εκπαίδευση των γιατρών, και όχι νομικές ρυθμίσεις που δεν αντικατοπτρίζουν την πραγματικότητα.
|
Αναζήτηση
