| Περίληψη |
Στο Αρχιπέλαγος του Αιγαίου πολλοί χερσαίοι οργανισμοί εμφανίζουν έντονη ποικιλομορφία, που οφείλεται κυρίως στην έντονη γεωλογική ιστορία του. Η γεωλογική ιστορία του Αιγαίου καθώς και η παλαιογεωγραφία του έχουν μελετηθεί αρκετά ώστε να προσφέρουν
επαρκές υλικό για μελέτες βιογεωγραφίας και φυλογένεσης χερσαίων οργανισμών. Ταυτόχρονα, ο έντονος νησιωτισμός του προσφέρει ποικίλα αλλά και περιορισμένα γεωγραφικά οικοσυστήματα,
στα οποία μπορούν να μελετηθούν οικολογικά στοιχεία οργανισμών, όπως δομή πληθυσμών, επίδραση αβιοτικών παραγόντων σε αυτούς, προσαρμογές κ.ά. Έτσι, δικαιολογημένα, η περιοχή του Αιγαίου θεωρείται ζωντανό εργαστήριο, ιδανικό για βιογεωγραφικές, εξελικτικές και οικολογικές μελέτες χερσαίων οργανισμών.
Τέτοιοι χερσαίοι οργανισμοί, που εμφανίζουν ποικιλομορφία στη μορφή και στις οικολογικές απαιτήσεις είναι και οι σκορπιοί. Οι σκορπιοί είναι ζώα που ανήκουν στο φύλο των αρθροπόδων και στην ομοταξία των αραχνιδίων. Στην περιοχή του Αιγαίου υπάρχουν τρεις
οικογένειες σκορπιών, Buthidae, Iuridae και Euscorpiidae, οι οποίες είναι ελάχιστα μελετημένες μέχρι σήμερα.
Στην παρούσα διατριβή χρησιμοποιήθηκαν οι σκορπιοί ως εργαλεία, ώστε να γίνει μια συγκριτική μελέτη για τις προσαρμοστικές και εξελικτικές τους τάσεις που εμφανίζονται στο αρχιπέλαγος του Αιγαίου. Οι τρεις βασικοί στόχοι της διατριβής ήταν: 1) να αποσαφηνιστεί η μέχρι σήμερα κατάσταση της συστηματικής και της κατανομής των σκορπιών στο Αιγαίο, συγκεντρώνοντας όλη τη σχετική
βιβλιογραφία και κάνοντας μια βιβλιογραφική ανασκόπηση στην υπάρχουσα γνώση, 2) να διερευνηθούν οι οικολογικές απαιτήσεις και οι προσαρμοστικές τάσεις των σκορπιών στα διάφορα ενδιαιτήματα και 3) να προσεγγιστεί η φυλογένεση/φυλογεωγραφία των τριών οικογενειών σκορπιών στην περιοχή του Αιγαίου.
Η βιβλιογραφική ανασκόπηση έδειξε ότι στον ελληνικό χώρο αναφέρονται τα είδη: οικογένεια Buthidae: Mesobuthus gibbosus, οικογένεια Iuridae: Calchas nordmanni και Iurus dufoureius και οικογένεια Euscorpiidae: Euscorpius italicus, E. naupliensis, E. sicanus, E. hadzii, E. koschewnikowi, E. tergestinus και «E. carpathicus complex». Στην Κρήτη υπάρχουν τρία είδη, το M. gibbosus, το E. carpathicus candiota και το I. dufoureius.
Η οικολογική προσέγγιση των τριών ειδών της Κρήτης έδειξε ότι το E. c. candiota είναι περισσότερο υγρόφιλο από το M. gibbosus και επικρατεί έναντι του δεύτερου στις υγρότερες περιοχές. Η αντοχή του σε χαμηλές θερμοκρασίες το καθιστά ικανό να εποικίσει μεγάλα υψόμετρα (μέχρι και 2.100m στα Λευκά Όρη) και να μετατοπίσει την εποχή της μέγιστης δραστηριότητάς του κατά τους φθινοπωρινούς μήνες, αντιμετωπίζοντας έτσι πιθανό ανταγωνισμό και θήρευση από
το μεγαλύτερο και επιθετικότερο M. gibbosus. Το M. gibbosus είναι καθαρά θερμόφιλο και ξηρόφιλο ζώο, βρίσκεται σε μεγάλες πυκνότητες στην Κρήτη και δραστηριοποιείται το καλοκαίρι.
Το I. dufoureius προτιμά αρκετά υγρούς και με πυκνή βλάστηση βιότοπους και φαίνεται ότι οι περισσότερες δραστηριότητές του εξελίσσονται μακριά από την επιφάνεια του εδάφους. Η αναπαραγωγική περίοδος και για τα τρία είδη σηματοδοτείται από τη μέγιστη κινητικότητα των αρσενικών, ενώ η περίοδος κυοφορίας των θηλυκών και γέννησης των μικρών φαίνεται να κυμαίνεται ανάμεσα στα είδη. Πιο συγκεκριμένα, από τη μελέτη για τα οικολογικά στοιχεία που αφορούν το M. gibbosus προέκυψαν τα εξής: η πυκνότητα του ενεργού πληθυσμού συσχετίζεται θετικά με τη θερμοκρασία
του περιβάλλοντος, την ψυχρή περίοδο τα ώριμα άτομα εμφανίζουν χαμηλό μεταβολικό ρυθμό, τα ανώριμα άτομα δραστηριοποιούνται όλο το χρόνο, η εποχική δραστηριότητα των ώριμων ατόμων πιθανά συγχρονίζεται με τη διαθεσιμότητα τροφής, ενώ αυτή των ανώριμων με την αποφυγή του ενδοειδικού ανταγωνισμού, η αναπαραγωγική περίοδος είναι το καλοκαίρι, εμφανίζουν μια μορφή «κοινωνικότητας», η επιλογή καταφυγίου γίνεται με βάση το φύλο, την ηλικιακή κλάση, το ολικό μήκος του σώματος και το μήνα.
Όσον αφορά τη διαφοροποίηση και τις προσαρμοστικές τάσεις του γένους Euscorpius φάνηκε ότι ο πληθυσμός της Κρήτης εμφανίζει το μεγαλύτερο αριθμό τριχοβοθρίων στην patella της ποδοπροσακτρίδας (TPT) αλλά και δοντιών στα χτένια σε σχέση με τους πληθυσμούς της
υπόλοιπης Ελλάδας, ενώ ο πληθυσμός της Πελοποννήσου εμφανίζει τον μικρότερο αριθμό δοντιών στα χτένια και το μικρότερο σωματικό μέγεθος, γεγονός που παραπέμπει στην υπόθεση οι δύο πληθυσμοί πιθανά να αντιστοιχούν σε δύο διαφορετικά είδη. Επιπλέον, η ικανότητα του γένους να επιβιώνει σε μεγάλα υψόμετρα δείχνει ότι πιθανά έχει την ικανότητα υπερψύξης (supercooling) και τέλος με την αύξηση του υψομέτρου αυξάνονται ο αριθμός των τριχοβοθρίων
TPT και ο αριθμός των δοντιών στα χτένια, που είναι βασικά αισθητήρια όργανα, καθώς και ο λόγος P/M που δείχνει τη διαθεσιμότητα τροφής. Η ανάλυση της φυλογεωγραφίας των σκορπιών του ελληνικού χώρου έδειξε ότι τα πρότυπα που εμφανίζουν ταιριάζουν με τα παλαιογεωγραφικά γεγονότα της περιοχής, ενώ παράλληλα προέκυψαν και κάποια νέα στοιχεία που αφορούν πιθανές χερσαίες συνδέσεις κατά το Μειόκαινο. Πιο συγκεκριμένα, φαίνεται ότι οι σκορπιοί του αιγαιακού χώρου αρχίζουν να διαφοροποιούνται
από το σχηματισμό της μεσοαιγαιακής τάφρου κατά το Μέσο Μειόκαινο. Στο γένος Iurus παρατηρείται διαχωρισμός σε δύο κλάδους, ανατολικό και δυτικό, οι οποίοι φαίνεται να αντιστοιχούν σε δύο είδη και όχι υποείδη, όπως αναφέρονταν μέχρι σήμερα. Όσον αφορά το M.
gibbosus, υποδεικνύεται η ύπαρξη τριών κλάδων, που ομαδοποιούνται σε νησιωτικούς και ηπειρωτικούς πληθυσμούς. Τέλος, η ανάλυση για το Euscorpius δείχνει ότι στο χώρο του Αιγαίου τα είδη του γένους αυτού και οι κατανομές τους δεν είναι όπως έχουν περιγραφεί στη
βιβλιογραφία. Το σίγουρο είναι ότι κάποια νησιά ή/και συμπλέγματα νησιών φέρουν διαφορετικά είδη από αυτά που αναμενόταν με βάση τη βιβλιογραφία και το ίδιο ενδεχομένως ισχύει και για κάποιες ηπειρωτικές περιοχές, με πιο έντονα παραδείγματα αυτά της Σκύρου και του συμπλέγματος της Τήνου-Άνδρου. Έτσι, από τη φυλογεωγραφική ανάλυση, τα είδη των σκορπιών στο χώρο του Αιγαίου θα μπορούσαν να διαμορφωθούν ως εξής:
• Οικογένεια Iuridae: Iurus asiaticus (ανατολικά) και Iurus dufoureius (δυτικά)
• Οικογένεια Buthidae: Mesobuthus sp. (ανατολικά νησιά) Mesobuthus gibbosus (υπόλοιπο Αιγαίο)
• Οικογένεια Euscorpiidae: Euscorpius candiota (Κρήτη, Κύθηρα), Euscorpius naupliensis (Πελοπόννησος, Ζάκυνθος), Euscorpius sicanus (Πρασονήσι, Αστυπάλαια, κεντρική- ανατολική Ελλάδα), Euscorpius sp1. (Σκύρος) και Euscorpius sp2. (ανατολικά νησιά,
Κυκλάδες).
|
Αναζήτηση
