| Περίληψη |
Παρότι η καταδίκη του έντοκου δανεισμού στα ιερά κείμενα και των τριών μεγάλων μονοθεϊστικών θρησκειών οδήγησε στην ανοικοδόμηση μιας αντι-τοκογλυφικής νομοθεσία στις μεσαιωνικές κοινωνίες της Δυτικής Ευρώπης και της μουσουλμανικής Ανατολής, αυτό το φαινόμενο δεν εμφανίστηκε στο Βυζάντιο, όπου ο έντοκος δανεισμός ήταν μια νόμιμη πρακτική. Μια ερμηνεία αυτού του «παράδοξου» μπορεί να βασιστεί στην παραδοχή από τη μεριά της Βυζαντινής Εκκλησίας ότι η απαγόρευση της λήψης τόκου δεν αφορούσε τους λαϊκούς. Αυτή η παραδοχή αμφισβητήθηκε στην Ύστερη Βυζαντινή περίοδο όταν κάποιοι λόγιοι, συνδεδεμένοι με την Εκκλησία και το θρησκευτικό κίνημα του Ησυχασμού, καταδίκασαν όλα τα έντοκα δάνεια και απαίτησαν τη διεύρυνση της απαγόρευσης και στους λαϊκούς. Αυτοί ήταν: ο Αθανάσιους Α΄ Κωνσταντινουπόλεως, ο Θεόληπτος Φιλαδελφίας, ο Γρηγόριος Παλαμάς, ο Νικόλαος Καβάσιλας και ο Ισίδωρος Γλαβάς. Η μελέτη των έργων τους μας οδηγεί στην υπόθεση ότι η όψιμη καταδίκη του έντοκου δανεισμού, πέρα από το γεγονός ότι αντανακλά τις συνθήκες γενικευμένης υπερχρέωσης της περιόδου, μπορεί να συνδεθεί και με ευρύτερες κοινωνικές εξελίξεις και, πιο συγκεκριμένα, με την κοινωνική άνοδο των μέσων και τη διεύρυνση του ρόλου της Εκκλησίας στην κοινωνία. Ένας από τους βασικούς στόχους της Εκκλησίας στην Ύστερη Βυζαντινή περίοδο ήταν η διαφύλαξη της «τάξεως» και φαίνεται ότι η καταδίκη του τόκου ήταν μια επίθεση ενάντια σε μια κοινωνική ομάδα που απειλούσε την κοινωνική τάξη, δηλαδή στους εμπόρους και στους τραπεζίτες. Έτσι, σε μια κοινωνία, στην οποία η βασική διάκριση ήταν μεταξύ πιστού και απίστου, η ηθική απαξίωση και καταδίκη του έντοκου δανεισμού ήταν ένα από τα μέσα που χρησιμοποίησε η Εκκλησία στη μάχη της ενάντια στην ενίσχυση του κοινωνικού κύρους των μέσων.
|
Αντιλήψεις για τον έντοκο δανεισμό στην ύστερη βυζαντινή περίοδο
